Chữ bạc mệnh đây không có nghĩa tuyệt đối, mà chỉ có nghĩa tương đối theo vũ trụ luận. Bạc mệnh nghĩa là số phận mỏng manh, nhưng không có nghĩa định mệnh, tức là cố định một cách tiên thiên, | TƯ TƯỞNG CON NGƯỜI BẠC MỆNH TRONG THƠ CA NGUYỄN DU Chữ bạc mệnh đây không có nghĩa tuyệt đối mà chỉ có nghĩa tương đối theo vũ trụ luận. Bạc mệnh nghĩa là số phận mỏng manh nhưng không có nghĩa định mệnh tức là cố định một cách tiên thiên mà chỉ là theo luật thừa trừ hay đắp đổi của thiên nhiên. Vả nữa theo quan niệm lưỡng nghi của Nho gia thì bạc mệnh hay hậu mệnh cũng chỉ là hai khía cạnh tất yếu của con người. Dưới mắt Nguyễn Du con người sinh trong thế gian với những nguyên nhân cấu thành phức tạp thì tùy sự pha tạp ấy mà thành trọc hay thanh. Ngoài khí thanh trọc này lại còn ảnh hưởng của vũ trụ vạn vật nên đã mang sẳn trong mình một tính chất lưỡng phương thanh trọc thiện ác sáng tối hạnh phúc và đau khổ may cũng như rủi bế cũng như thông . mà Nguyễn Du gọi là bỉ sắc tư phong cái này nhiều cái kia ít . Vậy con người bạc mệnh hay hậu phước cũng chỉ là truyện thường tình. Nói thế tức là xác nhận con người vốn bạc mệnh từ tự tính đồng thời đoạn trường cũng do hoàn cảnh nhân sinh gây nên 1 - Bạc mệnh tận bản tính - Nhân tính thành hình do tú khí của trời đất một thanh một trọc một tinh thần một vật chất cho nên luôn luôn có sự tương tranh tương hoà. Nói tương tranh tương hoà là tranh hoà giữa Tính và Tài. Tính đây tức là lý mà tài là khí. Chu Tử viết Giữa trời đất có lý và khí. Lý tức là đường lối của hình nhi thượng và là căn bản của sự vật. Khí là khí của hình nhi hạ và là thể hiện của sinh vật . Thiên địa chi gian hữu lý hữu khí. Lý dã giả hình nhi thượng chi đạo dã sinh vật chi bản dã. Khí dã giả hình nhi hạ chi khí dã sinh vật chi cụ dã 25 . Trình Di chú thích tính và lý rõ ràng hơn Tính bản nhiên vốn thiện tính tức là lý. Mà lý thì Thánh nhân như Nghiêu Thuấn hay thường nhân cũng như nhau cả. Con người có cái bất thiện là do tài. Tài thì bẩm sinh do khí. Mà khí thì có thanh có trọc. Người bẩm thụ thanh khí thì thành thánh nhân người bẩm thụ trọc khí thì thành ngu nhân 26 . Sau này Đới Đông Nguyên cũng phận biệt tính với tài một cách dứt khoát hơn Khí là
