So với lịch sử hình thành địa chất từ 5 triệu đến 500 triệu năm thì lịch sử cong người - xã hội của cao nguyên đá Đồng Văn, từ thưở sơ khai hàng ngàn năm cho đến những đợt thiên di gần cách đây vài ba trăm năm chỉ là một sát - na thời gian. | Huyền thoại trên cao nguyên đá THUỐC PHIỆN VÀ QUYỀN Lực So với lịch sử hình thành địa chất từ 5 triệu đến 500 triệu năm thì lịch sử cong người - xã hội của cao nguyên đá Đồng Văn từ thưở sơ khai hàng ngàn năm cho đến những đợt thiên di gần cách đây vài ba trăm năm chỉ là một sát - na thời gian. Trong khoảnh chớp mắt ấy của vũ trụ những va đập tranh chấp của con người cũng kinh khủng không kém gì những vận động tạo sơn - những vụ đụng chạm cỡ hành tinh - của tự nhiên. Hiện nay là 77 nhưng trước Cách mạng tháng Tám 1945 người Mông chiếm tới 88 toàn vùng cao nguyên Đồng Văn. Trong cơ cấu nhân học người Mông đích thực là một đại tộc trong một siêu tộc nhân số tổng cộng lên đến gần 10 triệu người. Bất hạnh thay những biến cố thời Trung cổ đã đẩy họ ngày một rời xa ra khỏi miền phát tích trở thành một dân tộc ly tán khắp nơi trên thế giới. Bài ca thiên di của một dân tộc hàng ngàn năm đi tìm đất sống được người Mông tiếp tục cất lên ở những vùng đất phên dậu nơi luôn xảy ra tranh chấp cương thổ giữa các quốc gia. Ngày nay đó là khu vực biên giới phía bắc của các nước Đông Nam Á. Dựa lưng vào những rặng đá cao chót vót và hiểm trở mỗi đoàn dân thiên di - thường là theo dòng họ - chiếm cứ một khoảng tời riêng tự cai quản với các thủ lĩnh cai trị của riêng từng vùng. Tranh chấp xung đột. nổ ra không ít nhưng ít nhất ở cực Bắc và cả nhiều nơi khác ở Đông - Tây Bắc Việt Nam đoàn ly dân ấy cũng đã tìm được một không gian sinh tồn cùng các sắc dân khác để viết tiếp những chương mới bi tráng cho dân tộc mình. Không có chữ viết những biến cố lịch sử hàng trăm năm của người Mông trên cao nguyên đá đã bị bụi thời gian phủ lấp trong quên lãng. Ký ức lịch sử miền Đồng văn vì thế chỉ còn đọng lại trong một khoảng thời gian khá mới mẻ từ khi thực dân Pháp chiếm đóng được Hà Giang vào năm 1887. Tuy xây dựng được 3 đồn binh Bạch Đích Yên Minh và Đường Thượng nhưng thực dân Pháp vẫn phải công nhận và dựa vào tầng lớp thổ ty địa chủ phong kiến các dân tộc ở địa phương để thiết lập một bộ .
