Trong Ức Trai thi tập, Nguyễn Trãi nói nhiều về quân thân, ưu ái, tiên ưu hậu lạc, thốn tâm đan, thương sinh tại niệm có đến 21 lần trên 105 bài thơ chữ Hán (12). | DANH NHÂN NGUYỄN TRÃI - SỰ HỘI TỤ NHỮNG TINH HOA CỦA VĂN HÓA THĂNG LONG THỜI LÝ TRẦN Trong Ức Trai thi tập Nguyễn Trãi nói nhiều về quân thân ưu ái tiên ưu hậu lạc thốn tâm đan thương sinh tại niệm có đến 21 lần trên 105 bài thơ chữ Hán 12 . Tuy đó là lý thuyết của Nho gia với cương thường trung hiếu quân thân nhưng ông đã gộp hai đối tượng vua nước và dân trong một tình cảm chung là niềm ưu ái và thể hiện bằng một thái độ trách nhiệm cao đối với dân tiên ưu. Trong Quốc âm thi tập nhiều câu thơ được tác giả nhắc lại như một điệp khúc ở nhiều đề mục với các từ như trung hiếu quân thân ơn chúa cha thi thoảng nhà thơ viết việc nước ưu ái ích dân lòng dân có khi trừu tượng hơn tấc son chí cũ . Tất cả đều cùng một nội dung với những gì mà Nguyễn Trãi đã viết trong Ức Trai thi tập. Nói chung đó là tấm lòng tha thiết sâu nặng của ông đối với quê hương đất nước nhân dân. Những bài thơ viết trong thời gian mười năm phiêu bạt tìm đường cứu nước như Loạn hậu cảm tác Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác Quy Côn Sơn chu trung tác Hải khẩu dạ bạc Ký cữu Dịch Dị Trai Trần công Thanh minh Quan hải Thính vũ Thần Phù hải khẩu Thu dạ khách cảm Tặng hữu nhân . là những bài thơ ăm ắp một nỗi niềm sâu nặng đối với nhân dân đối với quê hương. Chẳng hạn Loạn hậu cảm tác là sự đau thương của nhà thơ đối với nhân dân bị giặc ngoại xâm giày xéo là niềm bi thiết cho thân phận mình muốn cứu nước cứu dân nhưng bất lực. Hải khẩu dạ bạc nhắc đến việc chưa báo ơn nước đành ôm gối lạnh thao thức suốt năm canh. Lưu ý là trong hệ thống khái niệm của phong kiến quốc ân tức ơn nước cũng chính là quân ân tức ơn vua. Theo ông mệnh đề trung quân ái quốc của Nho gia chính là ái dân. Trung với vua chính là yêu nước mà yêu nước đồng nghĩa với yêu dân vì quốc dĩ dân vi bản nước lấy dân làm gốc dân vi bang bản dân là gốc của nước . Như vậy trung với vua thống nhất với yêu nước thương dân. Vua - nước - dân là một. Đó cũng là niềm thương xót sinh linh vạn tính thương sinh tại niệm thương cảm bà con khốn khó nơi .
