Gogol nói những lời ấy hơn 150 năm trước đây với tổ quốc của ông và đồng bào của ông, nhưng ngày nay độc giả của Gogol ở nhiều nước trên thế giới khó tránh khỏi cảm tưởng rằng ông nói về tổ quốc và đồng bào của chính họ, và hơn thế nữa, về cả thế giới hôm nay và nhân loại ngày nay. | Cái dân tộc và cái nhân loại trong vũ trụ của Gogol Gogol nói những lời ấy hơn 150 năm trước đây với tổ quốc của ông và đồng bào của ông nhưng ngày nay độc giả của Gogol ở nhiều nước trên thế giới khó tránh khỏi cảm tưởng rằng ông nói về tổ quốc và đồng bào của chính họ và hơn thế nữa về cả thế giới hôm nay và nhân loại ngày nay. Những thuộc tính đối nghịch mà nhà văn Nga phát lộ ở những người đồng tộc hóa ra hiện hữu cả ở những tộc người khác và ở cả loài người như là một chỉnh thể. Sự tự phê bình dân tộc ở Nga sớm được tiến hành trong sáng tác của Gogol và các nhà văn kì tài khác đi sau ông hôm nay được tiếp nhận như là sự tự phê bình của toàn nhân loại. Văn bản tiểu thuyết Những linh hồn chết cho thấy tác giả của nó không phải không ý thức được điều đó. Ở đây trong khá nhiều đoạn ta thấy dân tộc học chuyển hóa mau lẹ thành nhân loại học . Đây những dòng tiếp nối tiểu đoạn nói về óc sùng bái chức quyền của người Nga Tác giả thậm chí lấy làm lo ngại cho nhân vật của mình Chichikov - . một viên tư vấn cấp bộ mà thôi. Các vị tư vấn cấp vụ viện thì có lẽ sẵn lòng làm quen với y nhưng các ngài đã mon men lên bậc tướng soái thì trời biết được không khéo các ngài ấy sẽ chỉ nhìn y bằng cái nhìn khinh bỉ mà người đời thường ngạo mạn nhìn tất cả những gì bò sát dưới chân họ . Đây nữa nhân nói về nỗi bực dọc của Chichikov sau khi y bị lật tẩy trong vũ hội . Nhưng con người là sinh linh thật lạ kỳ sự hiềm khích của những người mà nó chẳng quý trọng gì mà nó phê phán gay gắt chê bai từ tính phù phiếm đến lối ăn mặc của họ vẫn làm cho nó phiền lòng . Y Chichikov - . không tự giận mình và tất nhiên y có lý. Tất cả chúng ta đều có một nhược điểm cỏn con là hơi nương nhẹ bản thân và bao giờ cũng cố tìm cho ra ai đó để trút hết lên họ nỗi tức giận của mình chẳng hạn tên đầy tớ hay một nhân viên cấp dưới có mặt lúc ấy hay người vợ hay cuối cùng chiếc ghế của ta nó bị ném đi cho quỷ sứ ra tận tới cửa đến nỗi tay tựa và lưng tung hết để cho biết thế nào là cơn tức giận của
