Nếu trở lại với những trước tác cụ thể của Gogol thì ta thấy trong Taras Bulba không phải lần đầu tiên nhà văn này mô tả sự tan vỡ của khối thống nhất và đoàn kết cộng đồng, hay là sự tan vỡ trạng thái sử thi của nhân thế. | Cái đương thời và cái lịch sử trong sáng tác của Gogol Nếu trở lại với những trước tác cụ thể của Gogol thì ta thấy trong Taras Bulba không phải lần đầu tiên nhà văn này mô tả sự tan vỡ của khối thống nhất và đoàn kết cộng đồng hay là sự tan vỡ trạng thái sử thi của nhân thế. Như đã nói trong sự tan vỡ ấy như nó diễn ra cụ thể trong Taras Bulba ngòi bút Gogol ghi nhận nhiều nguyên ngân không chỉ sự phân tán các lợi ích giá trị mà còn sự xuất hiện những lợi ích mới giá trị mới cũng chính đáng và cần được tôn trọng không kém những lợi ích giá trị hiện hữu. Andri và tình yêu của chàng đối với một thiếu nữ dị tộc dị giáo đại diện cho những lợi ích và giá trị mới ấy tuy còn non yếu nhưng đã phát huy sức hấp dẫn lớn mà trước chúng ánh hào quang của những lợi ích giá trị cũ lu mờ đi một phần. Cuộc xung đột giá trị trong Taras Bulba có cái kết bi kịch nhưng mọi kết cục bi kịch đều gợi mở khả năng khắc phục vượt qua bi kịch. Về phương diện này cái chết của những nhân vật anh hùng của Gogol là cái chết phát sáng cái chết thai nghén sự phục sinh. Nó tương phản với cái chết vô nghĩa của viên chưởng lý trong Những linh hồn chết hay cái chết bi lụy của nhân vậtChiếc áo khoác. Song trong di sản của Gogol có một tác phẩm cũng nói về đời sống và cuộc chiến đấu chống ngoại xâm của những người kôdắc Ukraina anh hùng y như Taras Bulba song cái chết của các nhân vật ở đấy lại để lại ấn tượng nặng nề khó chịu đựng. Đó là truyện Cuộc báo thù khủng khiếp được viết trước Taras Bulba ba năm. Màu sắc lịch sử cụ thể ở đây nhạt mờ hơn nhiều âm hưởng sử thi cũng nhỏ yếu hơn song yếu tố hoang đường giả tưởng thì rất đậm đặc. So với những tác phẩm giả tưởng khác của Gogol mà trong thể loại này Gogol bộc lộ tài năng lớn đến nỗi Mikhail Bulgakov tác giả của Nghệ nhân và Margarita và Những trò ma quỷ cùng nhiều văn sĩ giả tưởng hậu sinh khác suốt đời tôn ông là Thầy cái giả tưởng trongCuộc báo thù khủng khiếp có một khác biệt nổi bật vẫn là sản phẩm của trí tưởng sáng tạo cá nhân nó vay mượn y phục
