Tham khảo bài viết 'nước việt nam dưới mắt các giáo sĩ và người tây phương hồi thế kỷ 17 - 18_2', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả | NƯỚC VIỆT NAM DƯỚI MẮT CÁC GIÁO SĨ VÀ NGƯỜI TÂY PHƯƠNG HỒI THẾ KỶ 17 - 18 Trịnh Tráng thấy vậy bèn quyết ý đánh họ Nguyễn từ đó. Lần nào vào đánh chúa Nguyễn chúa Trịnh cũng đem vua Lê đi mượn tiếng nhà vua thân chinh để lấy lòng dân và cho cuộc chinh phạt hợp với đại nghĩa. Trong tất cả bảy lần đánh nhau họ Nguyễn chỉ ra đánh họ Trịnh có một lần lấy được 7 huyện ở phía nam Lam Giang nhưng vì các tướng họ Nguyễn không đồng lòng nên lại phải rút về giữ đất cũ. Về thế lực binh lương thì họ Trịnh mạnh hơn họ Nguyễn. Trịnh có độ 5 6 vạn quân còn Nguyễn chỉ có độ hơn 3 vạn nhưng quân Bắc phải đi đánh xa xôi vận tải khó khăn còn quân Nam thì chỉ phòng giữ đất nhà có đồn luỹ chắc chắn tướng ta lại nhiều người tài giỏi và trung thành như Nguyễn Hữu Tiến Nguyễn Hữu Dật và Đào Duy Từ. Trong hồi hai bên Nguyễn Trịnh đánh nhau vẫn lấy sông Linh Giang sông Gianh làm địa giới. Chính ông Đào Duy Từ đã xây đồn Trường Dục ở huyện Phong Lộc Quảng Bình và đắp cái lũy dài ở cửa Nhật Lệ tứclà Trường Thành ở Quảng Bình bây giờ. Người ta thường gọi luỹ đó là luỹ Thầy Nghĩa là luỹ do ông Đào Duy Từ đắp ra và người Pháp gọi là Mur de Đồng Hới 2 . Bức Trường Thành kiên cô này đã giúp cho công cuộc phòng thủ của giang sơn chúa Nguyễn ở phía Nam sông Linh giang và dãy Hoành sơn rất nhiều. Các nhà hàng hải và các giáo sĩ Âu châu từng qua xứ này vào hồi hai thế kỷ 17 và 18 đã để lại nhiều tập ký sự rất có giá trị có thể giúp ích nhiều cho chúng ta về việc khảo cứu lịch sử Việt Nam trong hồi đó. Cô Giuliano Baldinotti người Ý sinh ở Pistoria gần Florence là vị giáo sĩ dòng Tên compagnie des Jésuites thứ nhất đã đến truyền giáo ở Bắc Kỳ vào khoảng tháng 3 có tả xứ Bắc như sau này Quân lính vác giáo dài và gươm trần trên vai. Đó là những người rất dễ cảm có thể điều đình được trung thành vui vẻ và không có những nết xấu của người Tàu. Vua xứ Bắc Kỳ làm bá chủ chín nước ba ông vua phải công hiến nhà vua đó là vua nước Lai 3 chúa xứ Đàng Trong và chúa xứ Bàu 4 . Chính vua Bắc Kỳ lại phải công hiên .
