Tham khảo bài viết 'nguyễn trãi - sự hội tụ những tinh hoa của văn hóa thời lý trần_3', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả | NGUYỄN TRÃI - SỰ HỘI TỤ NHỮNG TINH HOA CỦA VĂN HÓA THỜI LÝ TRẦN Những bài thơ viết khi không còn điều kiện để thi thố tài năng thực hiện hoài bão như Ngẫu thành Tức cảnh Mạn hứng cũng mang nặng nỗi niềm dân nước. Bài Ngẫu thành tả cảnh sống nhàn nhã của một ông quan lạnh nhà cửa im ỉm không ngựa xe không người qua lại. Nhà thơ phải đốt gỗ bách cho khói lan toả khắp nhà. Lạnh là do nhà vắng hay vì tấm lòng Ức Trai đã nguội lạnh với công danh Vậy mà mở đầu bài thơ lại là nỗi vui mừng Vui hay buồn Kỳ thực bên trong là nỗi đau xót khôn nguôi của một người luôn nghĩ đến dân đến nước mà không làm gì được cho dân cho nước. Hai bài Tức cảnh và Mạn hứng cũng vậy. Nhà thơ nói nhiều về thương sinh tại niệm Quân thân tại niệm độc tiên ưu. Phải chăng giữa chốn triều quan chỉ mỗi Nguyễn Trãi là người cô độc là ông quan hay là ẩn sĩ Triều quan chẳng phải ẩn chẳng phải như trong thơ Nôm ông đã từng viết Bên cạnh tinh thần dân chủ trong thơ Nguyễn Trãi còn bộc lộ tinh thần rộng mở. Tinh thần này thể hiện ở vấn đề quan niệm về cái lẽ xuất - xử hành - tàng của nhà thơ. Dường như chuyện xuất hay nhập của Nguyễn Trãi có điều gì đó còn vướng mắc trong suy nghĩ của ông nó không dứt khoát như một số nhân sĩ khác trước ông như Chu Văn An hoặc sau ông như Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đó là sự linh hoạt mềm dẻo trong sự chọn lựa tìm hướng đi sao cho đúng miễn là hướng đi ấy có ích cho dân cho nước. Ông là con cháu của nhà Trần lại ra làm quan cho nhà Hồ nhà Hồ mất ông không theo hai vua nhà hậu Trần kháng chiến mà lại phiêu bạt cuối cùng lại ra giúp Lê Lợi như trên có nói. Sự lựa chọn này hẳn có lý do riêng nhưng cũng đủ thấy tinh thần rộng mở trong suy nghĩ của ông. Tinh thần rộng mở này có cái gốc vững chắc để ông làm chỗ dựa là về mặt chính trị có thể ông nghĩ họ nào làm vua cũng được ai là người lo cho nước cho dân thật sự vì nước vì dân thì ông khuông phò tin theo. Tinh thần rộng mở còn thể hiện ở chỗ vì nhân dân hai nước vì tình hoà hiếu đôi bên và cũng vì nghĩ đến cái kế sâu rễ bền gốc lâu dài
