Nhưng rồi cái điều phải đến sẽ đến. Đã tới lúc Nguyễn Công Trứ không chỉ bất chợt thức tỉnh, đo đếm từng chặng đường đời nữa mà ông tự cảm thấy cần tổng kết lại cả một cuộc đời, đánh giá lại cả một kiếp người. | Nhà Nho Nguyễn Công Trứ với Phật giáo Nhưng rồi cái điều phải đến sẽ đến. Đã tới lúc Nguyễn Công Trứ không chỉ bất chợt thức tỉnh đo đếm từng chặng đường đời nữa mà ông tự cảm thấy cần tổng kết lại cả một cuộc đời đánh giá lại cả một kiếp người. Bây giờ ông có dịp soát xét lại toàn bộ tháng năm quá khứ và chỉ thấy những là làm con rối mua cười cho thiên hạ thấm thía nhận ra cả khoảng trống cũng như những giới hạn và phần nào sự vô nghĩa của kiếp đời khi vừa chạm cõi hư vô. Điều quan trọng hơn Nguyễn Công Trứ nhìn ra những biến chuyển của dòng thời gian và tỏ bày tinh thần hòa nhập hòa giải với thế giới tự nhiên. Cách nhìn này xa gần có phần tương đồng với cảm quan nhà Phật Nhật đối nhi tào tự giải di Kim ngô bất tự cố ngô thì. Tùy cơ khối lỗi cung nhân tiếu Trực ký niên hoa giới cổ hy. Lão thực bất kham trang diện mục Anh hoa an dụng nhiếm tu tì. Tự tàm tiên liệt hào vô trạng Quái sát Hồng Sơn hữu thị phi. Thất thập tự thọ Hàng ngày ta sẽ cùng chơi đùa với trẻ con Ta hôm nay không còn giống ta ngày xưa nữa. Ta theo thời mà làm con rối mua cười cho thiên hạ Thấm thoắt nay đã đến tuổi cổ lai hy. Cái già chân chất không cần phải trau truốt mặt mày nữa Vẻ tốt tươi đem nhuộm cho râu tóc để làm gì Ta tự lấy làm thẹn chẳng có chút công trạng gì Thôi hãy phó mặc cho núi Hồng nói lời khen chê Bảy mươi tuôi tự thọ Thay cho tiếng nói của non Hồng những người cùng thời đã tỏ ra thấu hiểu cảm thông với cuộc đời và tính cách Nguyễn Công Trứ. Đại học sĩ Trương Đăng Quế 17941865 thấy họ Nguyễn đã tìm đọc sách nhà Phật và giọng thơ thì giống khóc giống cười khiến ông trạnh lòng Học Thiền chung nhật tọa chi di Đồng khế tương phùng thoại cựu thì. Thế sự nan tòng tâm sở dục Hưu vân tạc thị tiếu kim phi. Ông lão bảy mươi đọc kinh Phật suốt ngày rồi chống cằm suy nghĩ Khi gặp các bạn thân quen hay đem chuyện xưa nói với nhau. Việc đời ít khi chiều theo ý muốn của ta Thôi đừng nên cho rằng trước kia phải và cười nay sai Riêng Cao Bá Quát 1808-1855 thì đồng cảm theo một cách khác. Ông .
