Chính ông là người chủ động tạo ra hoàn cảnh, tạo ra cuộc xoay vần và cơn bão tố của lịch sử. Tham vọng cải cách của ông lớn dần là do tình thế lịch sử nhưng cũng chính tham vọng đó chi phối. | Quan niệm về lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh Chính ông là người chủ động tạo ra hoàn cảnh tạo ra cuộc xoay vần và cơn bão tố của lịch sử. Tham vọng cải cách của ông lớn dần là do tình thế lịch sử nhưng cũng chính tham vọng đó chi phối. Con người dù lớn lao nhưng trong guồng quay lịch sử bị lịch sử lựa chọn cũng trở nên một số phận đáng thương chẳng hạn hai anh em nhà Messmer và những consquitador nhà chinh phục trong Mau Thượng ngàn. Theo dấu chân Garnier Riviere họ hăm hở rời Pháp quốc trong tư thế của người đi khai hoá cho vùng đất thuộc địa hoang dã tối tăm với khát khao vinh quang niềm tin vào sức mạnh. Nhưng lịch sử có những sự chuyển dịch ngược chiều người da trắng đi xâm chiếm châu Phi và bị đồng hoá trở lại going black . Tư tưởng thống trị và chiếm đoạt biểu lộ bằng vệt hắc ám trên ấn đường Philipe đã có lúc mờ nhạt khi ông tìm thấy sự giao hoà với người đàn bà bản xứ nhưng đi ngược chiều lại cuối cùng Philipe phải lãnh nhận cái chết. Mang trên mình sứ mệnh của nhà chinh phục nhưng nếu từ chối gánh nặng lịch sử đó nhân vật sẽ có một số phận khác. Lịch sử hiện hữu trong con người và số phận của mỗi cá nhân. Bên cạnh việc khai thác sử liệu nhà văn quan tâm đến khám phá cái lịch sử hiện hữu đó bằng sự thấu hiểu từng số phận. Nhân vật của Nguyễn Xuân Khánh là những con người cá nhân với đầy đủ tính cách phức tạp và đa dạng nó lý giải cho động cơ sâu xa của những hành động có tính lịch sử của nhân vật. Cuộc cải cách quyết liệt của Hồ Quý Ly bắt nguồn từ chính tính cách thích chơi với lửa của Quý Ly lúc còn bé cho tới sự quyết đoán trong khát vọng thay đổi của con người có tư tưởng tân tiến sau đó là mưu toan chính trị và tham vọng quyền lực của một bạo chúa. Trong cách nhìn của nhà tiểu thuyết lịch sử không mang tính khách quan ngoại tại nó bị phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cá nhân đây là một cách nhìn tích cực vì nó xác định trách nhiệm cá nhân một cách hiển nhiên. Dấu ấn lịch sử in dấu đậm nét trên cuộc đời và số phận con người. Ở Hồ Quý Ly .
