Hay có thể lựa chọn song hành cùng lúc nhiều hướng ứng xử? Quyết định hướng nào là do sự lựa chọn của từng người, bởi điểm tựa tinh thần lớn nhất của nhà nho lúc này chỉ có thể là bản lĩnh, cá tính và tài năng cá nhân. | Sự thống nhất những đối cực trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ Hay có thể lựa chọn song hành cùng lúc nhiều hướng ứng xử Quyết định hướng nào là do sự lựa chọn của từng người bởi điểm tựa tinh thần lớn nhất của nhà nho lúc này chỉ có thể là bản lĩnh cá tính và tài năng cá nhân. Có thể thấy tâm sự và cũng là lời thách của Đặng Trần Thường - Ai công hầu ai khanh tướng giữa trần ai ai dễ biết ai một mặt có thể bộc lộ ý thức cơ hội cá nhân nhưng mặt khác - đây mới là điều đáng nói - cho thấy sự phi chuẩn mất chuẩn của thời đại bấy giờ trong con mắt nhà nho. Không phải ngẫu nhiên mà Cao Bá Quát tuyên bố Nằm khểnh ngâm thơ cho vợ ngủ Ngồi rù uống rượu với con chơi Mô phạm dăm ba đứa mũi chưa chùi Tiêu khiển mấy cô đào mới nỏi Ngoài tai ấy tha hồ ai gọi Rằng ngựa trâu vâng cũng ngựa trâu Nào đâu đã hẳn hơn đâu May rủi Còn Nguyễn Công Trứ Đã chắc rằng ai nhục với ai vinh Mấy kẻ biết anh hùng khi vị ngộ Chí khí anh hùng Giữa trần ai ai dễ biết ai Nào đâu đã hẳn hơn đâu Đã chắc rằng ai nhục ai vinh Mấy kẻ biết anh hùng khi vị ngộ . cả một lớp nhà nho từ Ngô Thì Nhậm 17461803 Đặng Trần Thường 1759-1816 Hồ Xuân Hương 1772-1822 11 . đến Cao Bá Quát 1809-1855 Nguyễn Công Trứ 1778-1859 . tuy quan điểm chính trị có khác nhau nhưng họ rất gặp nhau trong cái nhìn về một thời đại giông bão phức tạp và dường như mất chuẩn bấy giờ. Phần lớn họ tự xác định mọi định chuẩn cho mình dựa trên bản lĩnh và tài năng cá nhân. Có phải đây là một đặc điểm của người anh hùng thời loạn Có thể nói tiền đề xã hội cho mọi hướng ứng xử hành đạo hành lạc ẩn dật vô vi . ở thời đại Nguyễn Công Trứ đã có thể cho phép nhà nho rộng đường trong sự lựa chọn. Nếu như kiểu nhà nho chính thống vẫn còn băn khoăn với nhiều lẽ xuất xử hành tàng minh u khôn dại . thì lớp nhà nho tài tử vừa mới xuất hiện lại không mấy bận tâm với những điều này. Điều quan trọng đối với họ là cơ hội để bộc lộ tài năng trên cơ sở đó mà ngạo nghễ tuyên bố Nhân sinh quý thích chí . Hành hay tàng theo quan niệm của họ thực ra .
