Trước hết, nhìn từ các cứ liệu ngôn từ truyền thuyết (văn bản, truyền ngôn), những người kể truyền thuyết đã cố gắng tìm các lí do để giải thích sự tồn tại của tục thờ này ở Việt Nam. | Tìm hiêu sự hình thành truyền thuyết Tứ vị thánh nương Trước hết nhìn từ các cứ liệu ngôn từ truyền thuyết văn bản truyền ngôn những người kể truyền thuyết đã cố gắng tìm các lí do để giải thích sự tồn tại của tục thờ này ở Việt Nam. Như đã trình bày ở trên hai sự kiện được nêu trong Toàn thư 1279 và 1312 đều chưa nói lí do về việc xuất hiện tục thờ này. Trong các văn bản hiện còn ta có thể thấy bản kể của Nguyễn Văn Chất là bản đầu tiên đưa ra một cách giải thích bằng hai chi tiết 1 Xác của các vị thần trôi từ Trung Quốc qua Việt Nam dạt vào cửa Cờn. 2 Nhà sư ở cửa Cờn cứu sống các vị thần nữ này. Hai chi tiết này như một thứ keo có nhiệm vụ gắn kết các chi tiết rời rạc thành một mạch truyện để người nghe có thể tin được. Làm cho người nghe tin vào câu chuyện được kể tin vào sự linh thiêng của vị thần trong câu chuyện đó chính nhiệm vụ mà người kể truyền thuyết phải hoàn thành. Bên cạnh đó không thể không nhắc đến truyền thuyết về việc người Hoa chạy loạn thời hậu Nam Tống lập nên đền thờ Dương phi ở đền Mầu Hưng Yên với một mô hình cốt truyện gần gũi với mô hình truyền thuyết ở đền Cờn Quỳnh Lưu Nghệ An là do xác Dương phi trôi dạt vào đây. Dù người dân Hưng Yên coi cái giếng ở dưới ban thờ Quý phi là rốn biển - dấu tích của biển ngày xưa thì cũng vần khó thuyết phục bằng vị thế của đền Cờn vốn được dựng trên một mỏm núi đá nhô ra biển. Có thể đoán định rằng mô hình cốt truyện truyền thuyết đền Cờn Quỳnh Lưu Nghệ An đã lan truyền tới truyền thuyết ở đền Mầu Hưng Yên nhưng nhân vật được người Hoa thờ ở Hưng Yên lại đi vào truyền thuyết của người Việt ở nhiều nơi trong đó có đền Cờn. Câu hỏi đặt ra là sự lan truyền thẩm thấu này đã diễn ra như thế nào và tại sao người Việt lại chọn các vị thần có nguồn gốc Trung Quốc để hư cấu thêu dệt và chắp nối mà không phải là các vị thần bản địa nào đó Trong Thần người và đất Việt Tạ Chí Đại Trường đã nghĩ đến giả thuyết Không loại trừ đền là của đám di thần nhà Tống chạy qua đất Việt sẽ góp phần vào việc chống quân Nguyên vài
