Dạng 2: Truyền thuyết về các nhân vật lịch sử có nguồn gốc từ tục thờ thần Đá Ở dạng này có truyền thuyết về hai nhân vật là Cao Lỗ và Kỳ Nữ Thạch Biểu. Trong truyền thuyết dân gian xứ Bắc, Cao Lỗ cũng được coi là một vị thần đá: “Cao Lỗ là ai? Sử ký của Đỗ Thiện đời Lí dẫn Giao châu ký cho biết Cao Lỗ có “tục hiệu” là Đô Lỗ hoặc rõ hơn là thần Đá (Thạch thần) | Truyền thuyết dân gian xứ Bắc về các thần tự nhiên Dạng 2 Truyền thuyết về các nhân vật lịch sử có nguồn gốc từ tục thờ thần Đá Ở dạng này có truyền thuyết về hai nhân vật là Cao Lỗ và Kỳ Nữ Thạch Biểu. Trong truyền thuyết dân gian xứ Bắc Cao Lỗ cũng được coi là một vị thần đá Cao Lỗ là ai Sử ký của Đỗ Thiện đời Lí dẫn Giao châu ký cho biết Cao Lỗ có tục hiệu là Đô Lỗ hoặc rõ hơn là thần Đá Thạch thần . Tục hiệu là chứng cớ để xác định nguồn gốc và tính chất của thần. Thần Đá nấp sau danh hiệu Hán hoá Cao Lỗ lù lù cao lớn rõ ràng vẫn là đá lù lù đẹp đẽ đô lỗ không mất tính chất chỉ nội dung bản địa của Thần. Rồi đến khi người ta bớt lưu ý đến hình dạng tính chất nguyên thuỷ của Thần thì tước phong các năm 1285 1288 để chỉ nội dung đức tính gắn cho Thần cũng vẫn vướng víu ý nghĩa đá cứng cỏi quả nghị cứng thẳng cương chính 1 Căn cứ theo văn bản truyện kể của Truyện cổ xứ Bắc1 thì truyền thuyết về Cao Lỗ đã kể về nhân vật Anh hùng chống giặc ngoại xâm với các tình tiết cơ bản như Nhân vật sinh nở thần kỳ Bà mẹ nằm mơ thấy rắn trắng quấn vào người rồi có mang sinh ra Cao Lỗ . Nhân vật lập chiến công Giúp An Dương Vương xây thành Cổ Loa chế tác ra lẫy nỏ đánh thắng giặc . Nhân vật hoá thân và được tôn vinh Tướng Cao Lỗ chống giặc ngoại xâm và tổ nghề lẫy nỏ Ông Nỏ . Nhân vật được thờ tự Dân làng Tiểu Than Đại Than Văn Than Bình Than Phù Than Mỹ Lộc Kênh Phố thuộc huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh lập đền thờ tục gọi là đền Than . Ngoài ra ở Cổ Loa cũng có ngôi đền thờ Cao Lỗ. Kiêng kỵ Người dân vùng Đại Than kiêng tiếng Lỗ gọi là Lọt . Bản kể trong cuốn Danh nhân lịch sử Kinh Bắc1 lại kể rằng Sau khi đánh thắng quân giặc Cao Lỗ khuyên can An Dương Vương không nên để Trọng Thuỷ sang ở rể nhưng vua không nghe ông bèn về quê và mất ở đó trong cuộc chiến đấu chống quân Triệu Đà. Gắn liền với các truyền thuyết là các di tích các lễ hội và tín ngưỡng dân gian được người dân tiến hành để tưởng nhớ đến các vị thần đã có công cứu dân cứu nước đồng thời cầu mong những điều tốt đẹp sẽ
