Có thể kết luận rằng: Sự khác biệt căn bản giữa phương pháp siêu hình và phương pháp biện chứng là ở chỗ, phương pháp siêu hình nhìn nhận sự vật bằng một tư duy cứng nhắc, máy móc; còn phương pháp biện chứng nhìn nhận, xem xét sự vật với một tư duy mềm dẻo, linh hoạt. | Có thể kết luận rằng Sự khác biệt căn bản giữa phương pháp siêu hình và phương pháp biện chứng là ở chỗ phương pháp siêu hình nhìn nhận sự vật bằng một tư duy cứng nhắc máy móc còn phương pháp biện chứng nhìn nhận xem xét sự vật với một tư duy mềm dẻo linh hoạt. Phương pháp biện chứng không chỉ nhìn thấy những sự vật cụ thể mà còn thấy mối quan hệ qua lại giữa chúng không chỉ thấy sự tồn tại của sự vật mà còn thấy cả sự sinh thành sự diệt vong của chúng không chỉ thấy trạng thái tĩnh mà còn thấy cả trạng thái động của sự vật không chỉ thấy cây mà còn thấy cả rừng . Đối với phương pháp siêu hình thì sự vật hoặc tồn tại hoặc không tồn tại hoặc là thế này hoặc là thế khác hoặc là. hoặc là. chứ không thể vừa là thế này vừa là thế khác vừa là. vừa là. . Đối với phương pháp biện chứng thì một sự vật vừa là thế này vừa là thế kia vừa là. vừa là. . Phương pháp biện chứng phản ánh hiện thực khách quan đúng như nó đang tồn tại. Vì vậy phương pháp biện chứng trở thành công cụ hữu hiệu giúp con người trong quá trình nhận thức và cải tạo thế giới. 2. Các hình thức cơ bản của phép biện chứng Page 40 of 487 Với tư cách là một phương pháp nhận thức đúng đắn về thế giới phương pháp biện chứng không phải ngay khi ra đời đã trở nên hoàn chỉnh mà trái lại nó phát triển qua từng giai đoạn gắn liền với sự phát triển của tư duy con người. Trong lịch sử triết học sự phát triển của phương pháp biện chứng được biểu hiện qua ba hình thức lịch sử của phép biện chứng phép biện chứng tự phát phép biện chứng duy tâm phép biện chứng duy vật. Phép biện chứng tự phát là hình thức biện chứng tồn tại ở thời cổ đại. Các nhà biện chứng cổ đại cả phương Đông lẫn phương Tây đã nhận thức được các sự vật hiện tượng của vũ trụ luôn tồn tại trong trạng thái vận động biến đổi và trong những mối liên hệ chằng chịt với nhau. Tuy nhiên những nhận xét của các nhà biện chứng cổ đại về sự vận động biến đổi của sự vật hiện tượng chủ yếu vẫn chỉ là kết quả của sự quan sát trực kiến thiên tài chứ chưa phải là kết quả
