Ý chí tập thể không thể bị tiêu diệt Bất cứ khi nào một nhóm người họp lại và tự xem mình là một đoàn thể duy nhất thì họ chỉ có một ý chí duy nhất hướng về sự bảo tồn và hạnh phúc chung. Trong trường hợp đó, tất cả mọi động lực của quốc gia đều mạnh mẽ và giản dị, và các luật lệ rõ ràng và sáng sủa; không có những rắc rối hay xung đột vì tư lợi; lợi ích chung hiển nhiên ở khắp mọi nơi, và chỉ cần có lương tri là nhận. | Khế ước xã hội 1 Ý chí tập thể không thể bị tiêu diệt Bất cứ khi nào một nhóm người họp lại và tự xem mình là một đoàn thể duy nhất thì họ chỉ có một ý chí duy nhất hướng về sự bảo tồn và hạnh phúc chung. Trong trường hợp đó tất cả mọi động lực của quốc gia đều mạnh mẽ và giản dị và các luật lệ rõ ràng và sáng sủa không có những rắc rối hay xung đột vì tư lợi lợi ích chung hiển nhiên ở khắp mọi nơi và chỉ cần có lương tri là nhận thấy ngay. Hòa bình đoàn kết bình đẳng là kẻ thù của những xảo quyệt chính trị. Chính nhờ ở tính tình hồn nhiên mà những người thẳng thắn và đơn giản khó thể bị lừa những mồi bẫy những luận thuyết khéo léo không đánh lừa họ được vì thật ra họ không đủ sắc xảo để bị những xảo ngôn lừa bịp. Khi trong số các quốc gia hạnh phúc nhất trên thế giới ta thấy những nhóm nông dân tụ họp lại để giải quyết công việc quốc gia dưới gốc cây sồi và bao giờ họ cũng hành động một cách khôn ngoan thì làm sao mà ta không khinh miệt các biện pháp tinh xảo của các quốc gia khác những biện pháp đã làm cho họ trở nên nổi tiếng và cũng khốn khổ vì xảo thuật và các điều thần bí Một quốc gia được cai trị như vậy cần rất ít luật lệ và khi nào ai cũng thấy cần phải có luật lệ mới thì lúc ấy luật lệ mới sẽ được ban hành. Người đầu tiên đề nghị ban hành các luật lệ ấy chỉ cần nói ra những gì mà tất cả đều nhận thấy khi người đó chắc chắn rằng mọi người đều sẽ hành động như mình thì lúc đó không cần đến âm mưu tài hùng biện để thông qua những điều mà mọi người đã quyết ý làm. Các nhà lý luận bị nhầm lẫn vì chỉ thấy các quốc gia bị tổ chức sai lầm ngay từ đầu nên không thể áp dụng một chính sách tương tự như 143 Jean-Jacques Rousseau thế được. Họ cười khi tưởng tượng đến tất cả những điều rồ dại mà một kẻ ranh mãnh khôn ngoan hay một tay ăn nói khéo léo có thể làm cho dân chúng các thành phố Ba Lê hay Luân Đôn tin tưởng. Nhưng họ không biết rằng Cromwell lẽ ra đã bị dân thành phố Berne buộc chuông vào cổ a và quận công de Beaufort bị dân thành phố Geneve buộc vào cái cối
