Trước khi kể chuyện “Ba lần lên Trại Đưng”, tác giả đã phác họa hoàn cảnh, không khí học tập, lao động của bản thân cũng như bạn bè thuộc lớp thanh niên có học trước và trong giai đoạn “Cải cách ruộng đất” ở Nghệ Tĩnh. Còn sự kiện chính được kể trong bài viết là chuyện tác giả đã ba lần đi lên Trại Đưng (còn gọi là Trại Hoàng Bích), một trại giam được thiết lập đầu những năm 50 của thế kỷ trước tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, khi cuộc PĐQC-CCRĐ bắt đầu phát động. | 100 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 6 (113) . 2014 QUANH CHUYEÄN BA LAÀN LEÂN TRAÏI ÑÖNG Nguyeãn Khaéc Phi* Toâi ñaõ töøng vieát khoâng ít baøi mang tính chaát hoài kyù ghi laïi nhöõng söï vieäc, nhöõng kyû nieäm khoâng theå naøo queân song vaãn luoân thaàm nhuû raèng, chöøng naøo chöa vieát ñöôïc veà chuyeän ba laàn leân Traïi Ñöng(1) thì toâi vaãn coøn mang moät moùn nôï lôùn vôùi moïi ngöôøi, ñaëc bieät ñoái vôùi thaân phuï toâi, ngöôøi ñaõ töø giaõ coõi ñôøi ôû Traïi Ñöng, moät nôi hoang vu heûo laùnh döôùi chaân Tröôøng Sôn, ôû moät thôøi ñieåm lòch söû ñaëc bieät, vaøo khoaûnh khaéc xung quanh tuyeät khoâng coù moät ngöôøi thaân ñeå ít nhaát cuõng coù theå thoát moät ñoâi lôøi traêng troái vaø ñeå ñöôïc thaép moät neùn nhang töôûng nieäm! Nghe toâi keå laïi vaøi chi tieát cuûa nhöõng chuyeán ñi aáy, khoâng ít baø con vaø baïn beø ñaõ giuïc toâi vieát hoài kyù song toâi vaãn chaàn chöø vì thaáy hình nhö ñieàu kieän vaãn chöa thaät chín muoài. Naêm Giaùp Ngoï laø thôøi ñieåm hoäi ñuû moïi yeáu toá buoäc toâi phaûi vöôït qua thaùi ñoä quaù thaän troïng aáy: thaân phuï toâi ñaõ ra ñi ñuùng 60 naêm (1954-2014), cuõng laø luùc ñaâu ñoù daáy leân nhöõng thoâng tin nhieãu veà nhöõng ngaøy cuoái ñôøi cuûa Ngöôøi. Trong soá anh chò em trong gia ñình, toâi laø ngöôøi coù ñieàu kieän gaàn guõi thaân phuï toâi hôn trong nhöõng naêm cuoái ñôøi cuûa cuï vaø laø ngöôøi duy nhaát ñi ba laàn leân Traïi Ñöng: laàn thöù nhaát, heø 1954, cuøng vôùi em trai - Nguyeãn Khaéc Pheâ baáy giôø môùi 15 tuoåi, chò Chuyeát (chò daâu) vaø Cuùc (em gaùi con chuù ruoät) ñöa thaân phuï toâi leân traïi giam - Traïi Ñöng; laàn thöù hai, heø 1957, toâi vaø chò Chuyeát leân thay tieåu (caûi caùt) cho cuï; laàn thöù ba, cuøng anh Vieän ñöa di haøi cuï ra Haø Noäi. Laàn thöù ba, cuøng ñi coù Nguyeãn Theá Vieät, sinh vieân Khoa Vaên Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Vinh vöøa ñöôïc giöõ laïi laøm caùn boä giaûng daïy, queâ gaàn Traïi Ñöng vaø chuù Vònh, laùi xe cuûa Nxb Ngoaïi vaên (nay .
