Bài văn bia tẩm mộ này đáng gọi là một tác phẩm văn học cần được bảo lưu để truyền lại về sau. Tác giả bài văn không ghi tên vào bia, nhưng nội dung bài văn cho biết là một văn thần của Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát soạn. | Đi tìm tác giả bài văn bia tẩm mộ bà Chiêu Nghi Trần Thị Xạ Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (135) . 2017 149 TƯ LIỆU ĐI TÌM TÁC GIẢBÀI VĂN BIA TẨM MỘ BÀ CHIÊU NGHI TRẦN THỊ XẠ Lê Nguyễn Lưu* I. Tẩm mộ bà Chiêu Nghi và bài văn bia Sử chép sau khi vừa chiếm lại được Phú Xuân, Nguyễn Vương Phúc Ánh sai quật mộ vua Quang Trung, phá nát hài cốt, chỉ giữ lại đầu lâu để “thị chúng”, rồi sau đó giam vào ngục Thừa Thiên. Trước đây, nhiều người đứng về phía Tây Sơn đã chê trách, mạt sát vua Gia Long là hèn hạ, độc ác trong hành động trả thù này. Quả là không có gì để biện minh về mặt nhân đạo, nhưng công bằng mà nói, chẳng riêng gì ông, mà bất cứ ai sống dưới thời đại phong kiến với tín ngưỡng thần linh và tư tưởng duy tâm siêu hình cũng làm như thế ở cùng trường hợp. Phê phán Nguyễn Ánh thì cũng phải phê phán Nguyễn Huệ nữa chứ, vì ngay khi chiếm được Phú Xuân năm 1786, ông đã cho quân Tây Sơn “xâm phạm vào tất cả các lăng liệt thánh” của họ Nguyễn,(1) đặc biệt đối với nắm xương tàn của Nguyễn Phúc Côn, thân phụ vua Gia Long. Sách Thực lục kể việc vào tháng Chín năm Tân Dậu (1801) rằng: “Trước kia giặc Tây Sơn Nguyễn Văn Huệ tham bạo vô lễ, nghe nói chỗ đất phía sau lăng Kim Ngọc (tức lăng Trường Mậu của chúa Nguyễn Phúc Thái) rất tốt, định đem hài cốt vợ táng ở đó. Hôm đào huyệt, bỗng có hai con cọp ở bụi rậm nhảy ra, gầm thét vồ cắn, quân giặc sợ chạy. Huệ ghét không muốn chôn nữa. Sau Huệ đánh trận hay thua, người ta đều nói các lăng liệt thánh khí tốt nghi ngút, nghiệp đế tất dấy. Huệ bực tức, sai đồ đảng đào các lăng, mở lấy hài cốt quăng xuống vực. Lăng Hoàng khảo ở Cư Hóa (tên xã, tức là lăng Cơ Thánh), Huệ cũng sai đô đốc Nguyễn Văn Ngũ đào hài cốt vứt xuống vực ở trước lăng. Nhà Ngũ ở xã Kim Long bỗng phát hỏa, Ngũ trông thấy ngọn lửa chạy về. Người xã Cư Hóa là Nguyễn Ngọc Huyên cùng với con là Ngọc Hồ, Ngọc Đoài ban đêm lặn xuống vực lấy vụng hài cốt ấy đem giấu một nơi. Đến nay Huyên đem việc tâu lên. .
