Bài viết này vận dụng lí thuyết về ý niệm và ẩn dụ ý niệm của Ngôn ngữ học tri nhận để tìm hiểu về ý niệm “sợi chỉ” trong ca dao và thành ngữ tiếng Việt. Qua đó, thấy được một phần độc đáo trong bức tranh ngôn ngữ về thế giới của người Việt. | ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ SỢI CHỈ TRONG THÀNH NGỮ VÀ CA DAO TIẾNG VIỆT Nguyễn Đình Việt NCS Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. Hồ Chí Minh Tóm tắt Từ việc đi sâu tìm hiểu ý niệm sợi chỉ trong thành ngữ và ca dao tiếng Việt bài viết đã xác lập các cấu trúc ẩn dụ ý niệm Con người bộ phận cơ thể con người là sợi chỉ Vật trao duyên là sợi chỉ Tình duyên tình nghĩa là sợi chỉ Hoạt động nhận thức của con người là hoạt động với sợi chỉ Tâm trạng con người là hoạt động của sợi chỉ Tài năng phẩm chất là sợi chỉ Hoàn cảnh là sợi chỉ và qua đó góp phần minh họa thêm cho lý thuyết về ẩn dụ ý niệm của Ngôn ngữ học tri nhận cho thấy một phần độc đáo trong ngôn ngữ tư duy văn hóa Việt. Từ khóa Ý niệm sợi chỉ ẩn dụ ý niệm ngôn ngữ học tri nhận. 1. Mở đầu Sự ra đời của Ngôn ngữ học tri nhận vào thập niên 80 của thế kỉ XX đã có những ảnh hưởng to lớn đối với sự phát triển của ngôn ngữ học hiện đại. Chính Lý Toàn Thắng cũng đã nhấn mạnh rằng Ngôn ngữ học tri nhận là một trường phái mới của Ngôn ngữ học hiện đại tiến hành nghiên cứu ngôn ngữ trên cơ sở vốn kinh nghiệm và sự tri giác của con người về thế giới khách quan cũng như cái cách thức mà con người ý niệm hóa và phạm trù hóa các sự vật và sự tình của thế giới khách quan đó 1 21 . Trải qua 50 năm hình thành và phát triển Ngôn ngữ học tri nhận đã xây dựng được cho mình một nền tảng lí thuyết vững chắc xác định được đối tượng và phạm vi nghiên cứu các nguyên lí và các phương pháp chủ đạo với một hệ thống lí thuyết mới mẻ mang tính chất đột phá như ý niệm concept nghiệm thân embodiment ẩn dụ ý niệm conceptual metaphor ánh xạ mapping điển mẫu prototype không gian tinh thần mental space Hiện tại Ngôn ngữ học tri nhận vẫn đang tiếp tục phát triển và thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới. Việc nghiên cứu mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa Việt đã trở nên thú vị hấp dẫn hơn kể từ khi Ngôn ngữ học tri nhận chính thức được giới thiệu ở Việt Nam với một số công trình tiêu biểu như Ngôn ngữ học tri nhận .
