Bản chất nhận thức của văn học đã được biết đến từ lâu. Hễ nói đến văn học là người ta không quên nói tới các chức năng nhận thức, giáo dục, thẩm luận văn học ngày nay đã đặt đúng vị trí thẩm mĩ lên hàng đầu, song bản chất nhận thức của văn học vẫn là điều khẳng định. Vấn đề là cần xác định bản | M T - 1 J 1 Ầ 1 1 1 A. Văn học tư duy về cái khả nhiên Bản chất nhận thức của văn học đã được biết đến từ lâu. Hễ nói đến văn học là người ta không quên nói tới các chức năng nhận thức giáo dục thẩm luận văn học ngày nay đã đặt đúng vị trí thẩm mĩ lên hàng đầu song bản chất nhận thức của văn học vẫn là điều khẳng định. Vấn đề là cần xác định bản chất ấy như thế nào cho phù hợp với đặc trưng của văn học. Giải thích nhận thức văn học trực tiếp bằng lí thuyết nhận thức làm nảy sinh quan niệm cho rằng hình tượng văn học với tư cách sản phẩm nhận thức nghệ thuật là sự thống nhất sinh động giữa cái chung với cái riêng cái cá biệt. Trong điều kiện tối ưu nhà văn sáng tạo được các nhân vật điển hình ở đó cái chung rất nổi bật khái quát còn cái riêng độc đáo cá biệt không lặp lại. Quan niệm ấy tuy có cơ sở nhưng vẫn còn không ít nhược điểm. Nó không cho thấy mối liên quan gắn bó giữa điển hình với lí tưởng và tình cảm cảm hứng của nhà văn. Nó cũng không giải thích được sự đa dạng của văn học. Bởi vì nếu tiêu chí nhận thức văn học là cái điển hình thì đối với mỗi loại người trong xã hội chỉ cần sáng tạo được một điển hình là đủ không nhất thiết cần có nhiều điển hình. Càng nhiều điển hình thì tính điển hình của chúng sẽ giảm sút. Đó là chưa kể có khi cái điển hình được hiểu là cái tất yếu đã được tổng kết biến văn học thành sáng tác minh hoạ cho lí luận. Gần đây có một số nhà lí luận muốn khắc phục các nhược điểm trên đã đề xướng lí thuyết về phản ánh thẩm mĩ trong đó sự phản ánh văn học gắn liền với lí tưởng thẩm mĩ và giá trị luận. Nhưng lí thuyết này lại chưa giải thích được cơ chế nội tại của tư duy văn học tức là mối quan hệ giữa nhận thức và lí tưởng tưởng tượng cho nên quan niệm này cũng chưa đi xa hơn cách hiểu truyền thống bao nhiêu. Nghiên cứu bản chất nhận thức của văn học theo chúng tôi nhất thiết đòi hỏi phải chỉ ra đối tượng đặc thù của văn học phải giải thích cái lô gích vì sao nhận thức trong văn học lại cho phép nhà văn hư cấu và gắn liền với lí tưởng
