Từng bước quan sát, chiêm nghiệm, HPNT đã thấm sâu cái thần thái dịu dàng, uy nghiêm và đầy minh triết của thiên nhiên, ánh sáng văn hóa từ đó hiện ra rất đậm nét. | Thiên nhiên - Thế giới tinh thần của con người trong văn xuôi Hoàng Phủ Ngọc Tường Từng bước quan sát chiêm nghiệm HPNT đã thấm sâu cái thần thái dịu dàng uy nghiêm và đầy minh triết của thiên nhiên ánh sáng văn hóa từ đó hiện ra rất đậm nét. Ông đã quan sát đối diện lắng nghe và trò chuyện với thiên nhiên khắp nơi nắm bắt từ đó những thông tin về cái đẹp của vũ trụ. Dù nhìn ở khía cạnh nào của thiên nhiên HPNT cũng đều phát hiện lý giải được những nét đặc thù riêng của mỗi vùng đất đã làm nên khuôn mặt sinh động của non sông Côn Sơn Rừng hồi Rừng nước mặn. . Ông tìm thấy ở trái núi u tịch không người Côn Sơn lượng thông tin về cõi đời ở núi Dục Thúy những ý tưởng của người hiền còn lưu hiện phát hiện nơi châu thổ sông Hồng chất sử thi dữ dội và gần gũi trên đỉnh Côn Sơn cái thanh khiết của không khí tâm linh thấu nhận từ rừng hồi Lạng Sơn sự hài hòa vĩnh cửu mà không một thứ địa chấn nào phá nổi và bồi hồi lắng nghe trong thẳm sâu rừng nước mặn Cà Mau sức sinh sôi làm mạnh mẽ thêm cuộc sống của muôn loài. Trong chiều sâu tâm thức của người Việt núi sông gắn bó với nhau như hai mặt tồn tại của vũ trụ biểu hiện mối quan hệ âm - dương trong trời đất. Người Việt đã tìm thấy ở những ngọn núi vẻ uy linh của trời đất sự minh triết của trí tuệ và nét thâm trầm cao khiết của tâm hồn. Trong tâm thức của cộng đồng những giá trị tâm linh dường như bao giờ cũng được hun đúc trên những ngọn núi cao. Với HPNT núi rừng thâm nghiêm không chỉ gợi lên trong tâm hồn ông sự kính trọng ngưỡng mộ với thiên nhiên tráng lệ chứa đựng bao điều nghĩa lý mà còn giúp ông nhận thức cái lẽ có và không đang ẩn hiện giữa cuộc đời. Bằng sự hiểu biết sâu sắc về triết học lịch sử và văn hóa thiên nhiên HPNT nhận ra sự tồn tại của xu hướng vũ trụ hóa trong thiên nhiên Côn Sơn được Nguyễn Trãi miêu tả trong Ức trai thi tập. Ông hiểu Côn Sơn chính là môi trường tiếp giáp của tâm hồn con người với cõi vô cùng là căn nhà vũ trụ để Nguyễn Trãi thực hiện cuộc sống tâm linh trong bản giao hưởng của trời đất
