An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ là hai trong số một chuỗi những truyền thuyết rất nổi tiếng về thời kỳ Âu Lạc của dân tộc ta. Truyện An Dương Vương là truyền thuyết mở đầu, đồng thời cũng là tác phẩm hay nhất, tiêu biểu nhất của thời kỳ lịch sử này. Hai câu chuyện đã phản ánh được rất nhiều những vấn đề lịch sử - xã hội cũng như tư tưởng... thời bấy giờ. Mặc dù mỗi chuyện đều tập trung phản ánh một nội dung giá trị lớn nhất, song chúng ta thấy ở cả hai câu chuyện này đều có một sợi dây vô hình xuyên suốt. Sợi dây ấy có thể đúc kết bằng hai chữ tình yêu. Tuy mức độ biểu hiện tình yêu của hai câu chuyện khác nhau, nhưng chúng ta có thể thấy, tình yêu là mạch ngầm chạy suốt trong hai câu chuyện này.
Đây là hai câu chuyện ra đời trong thời kỳ dựng nước của An Dương Vương. Thực chất hai câu chuyện này là hai nửa của một câu chuyện lớn - truyện An Dương Vương. Phần đầu câu chuyện là phản ánh quá trình xây thành, chế nỏ và chiến thắng ngoại xâm của An Dương Vương (thường gọi là truyện Nỏ thần hay Sự tích thành Cổ Loa). Phần thứ hai phản ánh quá trình mắc mưu giặc và thất bại của An Dương Vương (thường được gọi là truyện Mị Châu - Trọng Thuỷ hay Sự tích ngọc trai giếng nước). Như vậy, chúng ta có thể thấy hai câu chuyện này là một sự tiếp nối nhau, và chúng có mối liên hệ về nội dung rất rõ ràng. Chính vì thế mà tình yêu trong An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ cũng có những đặc điểm thống nhất, tuy biểu hiện nổi trội ở những mảng khác nhau không giống nhau.
Mọi người biết đến An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ là biết về một thời kỳ lịch sử của đất nước. Hẳn ai cũng biết được hoàn cảnh đất nước lúc bấy giờ, biết đến âm mưu xấu xa của Triệu Đà, biết đến sự vô ý của cha con An Dương Vương khi để mất nỏ thần... Còn có mấy ai để ý đến hay nhận rõ vấn đề tình yêu trong hai câu chuyện. Có chăng, đó chỉ là sự xót thương cho bi kịch tình yêu giữa Mị Châu và Trọng Thuỷ. Nhưng vấn đề tình yêu trong hai câu chuyện này không dừng lại ở đó. Mà chúng ta thấy, nổi lên trong hai câu chuyện đó là tình yêu cha con, tình yêu lứa đôi và tình yêu đất nước. Tuy vấn đề tình yêu trong hai câu chuyện này không được phát biểu một cách trực tiếp; song qua tất cả nội dung chúng ta đều dễ dàng nhận ra điều đó.
Mở đầu câu chuyện An Dương Vương là hoàn cảnh gia đình của vua An Dương Vương. Nhà vua có một cô con gái xinh đẹp, nết na ngoan hiền. Tại sao không giới thiệu nhà vua có con trai hay là người vợ? Vẫn biết rằng cô công chúa này là căn nguyên của mọi vấn đề xảy ra sau này. Nhưng trước hết, cái nhìn đầu tiên của độc giả là giữa An Dương Vương và công chúa có một tình cảm đặc biệt. Tình yêu giữa cha và con. An Dương Vương hết mực thương yêu cô con gái của mình. Trong xã hội xưa thường có quan niệm con gái, phụ nữ không nên biết việc quốc gia đại sự. Thế nhưng, An Dương Vương sẵn sàng tiết lộ việc quân cơ cho cô con gái không một chút hoài nghi. Điều này chứng tỏ nhà vua có một tình yêu, sự tin tưởng tuyệt đối vào con gái mình. Ngược lại, Mị Châu cũng một lòng thương yêu cha hết mực.
Chàng Trọng Thuỷ kia không phải vô cớ mà tình nguyện sang Âu Lạc làm rể để thực hiện ý đồ đen tối. Nếu chẳng may mà bị phát hiện sẽ ảnh hưởng đến tính mạng. Một phần về trách nhiệm nghĩa vụ với đất nước, và đằng sau ấy là tình yêu đối với cha mình. Mặc dù phải đấu tranh giằng co giữa tình yêu của Mị Châu và tình yêu thương với cha, chàng đã chọn cha mình. Vì muốn giúp cha mở rộng được bờ cõi mà chàng đã chịu tiếng là kẻ phản bội, phụ người yêu để tròn chữ hiếu với cha.
Sẽ có câu hỏi đặt ra, tại sao An Dương Vương yêu con mà lại giết con. Điều này có vẻ nghịch lý, song lại là điều hợp logic. Bởi lẽ khi vung lưỡi gươm chém con mình là An Dương Vương đang đứng ở vị trí của một ông vua, một người phải xử kẻ có tội. Như vậy hành động của An Dương Vương là hành động trả thù cho đất nước và sau này Mị Châu cũng được chứng minh cho điều đó.
Như vậy, tình yêu cha - con trong hai câu chuyện này đã thể hiện được mối quan hệ, tình cảm trong gia đình của người dân nước ta bấy giờ. Nó là xuất phát điểm để làm những việc cao cả hơn đó rất nhiều.
Nếu như nổi lên trong An Dương Vương là tình yêu cha con thì đến Mị Châu - Trọng Thuỷ đó là tình yêu lứa đôi. Một tình cảm đẹp đẽ trong sáng theo đúng nghĩa của nó. Nếu bỏ qua mục đích của Trọng Thuỷ trước khi sang Âu Lạc, mà chúng ta chỉ xét quãng thời gian Trọng Thuỷ ở Âu Lạc, thì tình yêu của Mị Châu - và Trọng Thuỷ thật tuyệt vời.
Mị Châu yêu Trọng Thuỷ bằng một tình yêu trong sáng, thánh thiện tuyệt đối. Nàng dường như không nghĩ đến việc đó là con của vua một nước đã từng mang quân xâm lược nước mình. Một tình yêu trong sáng, xuất phát từ trái tim và nó cũng đến được trái tim. Trọng Thuỷ, mục đích ban đầu sang cũng chỉ giả vờ với ý định lấy cắp nỏ thần. Nhưng không ngờ, những ngày tháng sống bên Mị Châu, chàng đã yêu nàng. Chính vì tình yêu ấy đã tạo nên bi kịch đau đớn cho cả hai người... Trọng Thuỷ phải đau đớn giằng xé khi buộc phải chọn bên hiếu mà cắt bỏ tình riêng. Mị Châu lâm vào bi kịch của tình yêu bị lừa dối. Còn nỗi đau nào hơn khi chính chồng mình là kẻ thù của mình. Có ai đó đã kể thành thơ:
Tôi kể ngày xưa chuyện Mị Châu
Trái tim lầm chỗ để trên đầu
Nỏ thần vô ý trao tay giặc
Nên nỗi cơ đồ đắm biển sâu.
Có thể thấy tình yêu trong An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ vừa đáng ca ngợi, vừa đáng phê phán. Ca ngợi bởi tình yêu ở hai câu truyện này, kể cả tình yêu cha con lẫn tình yêu lứa đôi đều rất cao cả thiêng liêng. Đã yêu là yêu thật lòng, tin tưởng hết mình. Nhưng cũng chính vì yêu, vì tin tưởng mà An Dương Vương mất nước, Mị Châu trở thành người có tội. Đó là bi kịch mà họ đã mắc phải. Mặt khác cũng lên án, chê trách thứ tình yêu giả tạo mà ban đầu Trọng Thuỷ mang trong đầu khi sang Âu Lạc cầu hôn.
Xét cho cùng thì vì sao Mị Châu - Trọng Thuỷ và cả An Dương Vương đều rơi vào bi kịch? Vì sao An Dương Vương phải giết chính đứa con yêu thương của mình? Tất cả cũng chỉ vì một mục đích, một nhiệm vụ cao cả: đó là trách nhiệm đối với đất nước, với dân tộc. Và tình yêu đất nước có thể nói là tình cảm chi phối và quyết định tất cả.
An Dương Vương vì tình yêu đất nước mà đã bao phen xây thành, thành hỏng rồi lại xây. Tất cả những công việc xây dựng và bảo vệ ấy thật gian lao vất vả. Xây dựng được đất nước còn phải lo bảo vệ. Tình yêu đất nước của nhà vua đã giúp ông vượt qua tất cả. Chính vì cảm tấm lòng của An Dương Vương mà thần Kim Quy đã giúp ông xây thành, chính vì một tấm lòng tận trung với nước của An Dương Vương mà thần Kim Quy vẽ lối cho ông xuống biển... Và cũng chính vì quá đau đớn khi mất nước vì nhiệm vụ quốc gia mà An Dương Vương phải giết con gái mình.
Trong hai câu chuyện này, tình yêu đất nước đã quyết định và chi phối mọi hành động quan trọng của nhân vật.
Trọng Thuỷ trong lúc nguy cấp đã cắt bỏ tình riêng để vì lợi ích quốc gia, mặc dù trong lòng đau xót vô ngần. Chàng vì nước mà phải phụ Mị Châu, chàng đã phải đặt lợi ích dân tộc lên trên. Và khi đã hoàn thành nhiệm vụ thì gấp gáp quay lại tìm người vợ yêu quý của mình. Có gì đau hơn khi Trọng Thuỷ biết trước được sự việc và đã đưa cho Mị Châu chiếc áo lông...
Như vậy, tình yêu trong An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ mang những cung bậc khác nhau. Điều này chứng minh sức mạnh ghê gớm của tình yêu. Nó đẹp lắm nó dễ dàng mang lại hạnh phúc, nhưng nó công có thể là nỗi đau vô bờ ngay sau đó. Vì tình yêu mà cha mất con, vợ mất chồng. Để rồi tình yêu đó kết lại thành viên ngọc trai sáng mãi với ánh sáng khác thường. Nó chứng minh cho tình yêu tuyệt mĩ của Mị Châu và Trọng Thuỷ. Trọng Thuỷ và Mị Châu chết để cho mọi tình yêu được sáng mãi. Hai người con, đại diện cho lớp cháu kế tiếp, họ đã làm, đã chứng minh được sức mạnh của tình yêu và cả một lý trí cao cả. Họ đã đặt tình yêu tổ quốc, tình cảm cộng đồng lên trên tình cảm cá nhân. Họ hi sinh thân mình vì tình yêu đối với đất nước, để sau đó họ lại được sống mãi với nhau trong tình yêu lứa đôi, trong tất cả mọi người. Tình yêu trong An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ tuy chỉ là trong truyền thuyết nhưng nó đã mang triết lý của thời đại cho đến mãi bây giờ vẫn còn giữ nguyên chân lý đó. Cá nhân chỉ thực sự có hạnh phúc khi biết đặt lý tưởng vì đất nước vì lợi ích chung lên trên. Và tình yêu chỉ thực sự có và sống khi nó là tình cảm trong sáng nhất.
