Dàn ý
A. Phân tích hình tượng Sóng
1. Hình ảnh ẩn dụ về tâm hồn người phụ nữ đang yêu:
- Vì sao nhà thơ chọn hình tượng sóng để bộc lộ tậm trạng của người phụ nữ đang yêu?
- Cung bậc tình cảm được thể hiện như thế nào qua hình tượng sóng?
- Cái “tôi” trữ tình của nhà thơ có những suy nghĩ gì?
2. Nghệ thuật xây dựng hình tượng sóng:
- Thể thơ.
- Cách gieo vần (vần chân).
- Tiết tấu.
- Sự liên hoàn về từ ngữ, hình ảnh.
B. Cảm nhận về tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu trong bài thơ:
- Luôn tự ý thức.
- Niềm khao khát mãnh liệt.
- Chân thành và táo bạo.
- Yêu hết mình, quên mình.
- Hướng tới vĩnh cửu
Bài làm
Trong thơ Việt Nam hiện đại, Xuân Quỳnh được coi là nhà thơ nữ viết hay nhất về tình yêu. Đặc sắc của thơ tình Xuân Quỳnh là tiếng nói trực tiếp, chân thành và mãnh liệt bày tỏ những khát vọng tình yêu của một trái tim phụ nữ. Cùng với bài thơ Thuyền và biển, bài thơ Sóng được coi là “hai bài thơ tình thuộc loại hay nhất của Xuân Quỳnh nói riêng và thơ hiện đại Việt Nam nói chung” (Lưu Khánh Thơ).
*
* *
Trong bài thơ, có một hình tượng nghệ thuật xuyên suốt, tạo nên hình hài của tác phẩm. Hình tượng đó là sóng. Nhưng sóng cũng chính là trái tim Dữ dội và dịu êm của Xuân Quỳnh, vẻ đẹp của bài thơ hiện lên từ những phát hiện mới lạ của tác giả ở hình tượng sóng. Cùng với sóng, hình tượng em tạo thành cặp sóng đôi, gắn bó, quấn quýt suốt bài thơ. Trền cơ sở đó, nhà thơ bộc lộ mọi cung bậc tình cảm của mình về tình yêu.
Đầu tiên là tứ thơ. Điều phổ biến ở nhiều bài thơ trữ tình là thường dựa vào một cái cớ nào đấy để mà cấu tứ. Chẳng hạn: Hôm qua tát nước đầu đình / Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen... Rồi: Sáng mát trong như sáng năm xưa / Gió thổi mùa thu hương cốm mới... Ngay ở một bài thơ trữ tình chính trị như Việt Bắc, khi cấu tứ, Tố Hữu cũng tạo ra một cái cớ: Mình về mình có nhớ ta / Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng...Ở Sóng, cách cấu tứ hơi khác: Dữ dội và dịư êm / Ồn ào và lặng lẽ... Mới nhìn cứ tưởng không không gì những cách cấu tứ kia. Song, thực ra, ngay từ ban đầu, cái cớ ấy đã là một sự ẩn dụ. Bài thơ mượn hình tượng sóng để tạo tứ, mượn sóng để nói về trái tim con người. Các lớp sóng gối lên nhau, trùng trùng, điệp điệp là những lớp sóng trong trái tim người phụ nữ đang yêu. Và, hẳn nhiên, cuộc kiếm tìm, khám phá về sóng cũng là chính là tự khám phá trái tim mình. Ta hãy xem người phụ nữ ấy tự khám phá như thế nào?
Sóng hiện lên trước hết là đối tượng cần nhận thức:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Hóa ra, tính cách sóng thật phức tạp: Dữ dội và dịu êm, Ổn ào và lặng lẽ. Cả hai nét tính cách ấy cùng tồn tại ở sóng, có khi mạnh mẽ đến cuồng nhiệt, nhưng lắm lúc sâu lắng, dịu dàng. Bản tính sóng lại thất thường. Bến đây thì không ai nghĩ là nhà thơ nói về sóng nữa mà đó là những cung bậc trong trái tim người con gái đang yêu. Tình yêu luôn có nhu cầu được chia sẻ, giãi bày. Xuân Quỳnh mượn sóng - một hình ảnh rất đẹp, tương xứng với tình yêu để thổ lộ nỗi niềm. Tình cảm ấy chân thực và mãnh liệt. Nhưng dẫu quen thuộc sóng vẫn hết sức lạ lùng, chưa dễ gì lý giải. Trước trạng thái mâu thuẫn ấy, sóng tự nhận thức:
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Nỗi trăn trở, khao khát tự khám phá trái tim người phụ nữ đã thổi hồn người vào sóng. Đến lúc tâm trạng dâng trào như những lớp vỗ sóng ùa vỡ, trái tim ấy không còn kiềm giữ được nữa. Vì thế, sang khổ thứ hai, tứ thơ chuyển từ sóng sang người, có phần đột ngột nhưng cũng hợp lý, dễ hiểu: Ôi con sóng ngày xưa/ Và ngày sau vẫn thế/ Nỗi khát vọng tình yêu/ Bồi hồi trong ngực trẻ. Nhà thơ giải bày nỗi trăn trở nhưng là giải bày để mà khẳng định: Tình yêu, từ ngày xưa đến ngày sau, muôn đời vẫn thế!
Mượn sóng để nói về tình yêu không phải chỉ riêng Xuân Quỳnh. Ca dao, dân ca và nhiều nhà thơ hiện đại đã từng có những liên tưởng thú vị. Có điều, “nét riêng Xuân Quỳnh là tạo ra con sóng mãnh liệt mà đầy nữ tính, giàu trạng thái: có cái bồi hồi rất trẻ trung, có cái dữ dội tương xứng với tình yêu, nhưng còn có cái dịu dàng sâu lắng rất con gái. Xuân Quỳnh xoay trở ngọn sóng yêu đầy âu lo để cảm nhận nó trên nhiều chiều đối lập. Đó là cách cảm nhận nồng nàn mà có chiều sâu, trên cả hai bề cảm xúc và nhận thức” (Nguyễn Quang Trung).
Tiếp tục khai thác hình tượng sóng từ cách cấu tứ của riêng mình, những khổ thơ tiếp theo (khổ 3 đến khổ 7), Xuân Quỳnh đẩy phát triển của bài thơ thêm một bậc nữa: từ sóng gợi lên bao nhiêu điều để suy tư về cuộc đời, về con người. Nếu ở trên mới chỉ Sông không hiểu nổi mình thì đến đây là hàng loạt câu hỏi khác: Sóng bắt dầu từ gió / Gió bắt đầu từ đâu/ Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau. Đành rằng Làm sao cắt nghĩa được tình yêu (Xuân Diệu) nhưng người đời vẫn khát khao kiếm tìm, cắt nghĩa. Bài thơ của Xuân Quỳnh không đơn thuần là giải bày nỗi lòng khi yêu. Nhu cầu tự nhận thức, nhận thức đến tận cùng khiến bài thơ có chất sâu lắng. Và, quả đúng vậy, tình yêu đâu chỉ là tình yêu, đó là thứ tình cảm mà mỗi khi bộc lộ nó đồng thời bộc lộ bản chất con người. Bởi vậy, từ xưa đến nay, đây là thứ tình cảm phức tạp nhất, vi diệu nhất của con người và không ai có thể nói là mình đã hiểu hết.
Hỏi để cuối cùng một câu nói buột ra: Em cũng không biết nữa. Có người nói cái hay của bài thơ thơ chính là hỏi nhưng không trả lời được, vì bản chất của tình yêu là không thể cắt nghĩa. Thực ra, Em củng không biết nữa là một sự khẳng định, một khẳng định theo kiểu của phụ nữ: không biết mà biết đấy. Vả lại, tình yêu đã vốn có từ rất lâu rồi. Chúng ta từng chấp nhận những câu thơ lãng mạn, đại loại: Tôi yêu em từ khi chưa có tuổi... thì làm sao không thể không chấp nhận, không thể hiểu được cách nói của một nhà thơ nữ?
Tâm trạng người phụ nữ đang yêu tiếp tục bộc lộ với cung bậc mới:
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức!
Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương
Tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ. Những câu thơ ở đây có một cặp hình tượng sóng đôi: sóng vỗ vào bờ cả ngày đêm; em nhớ anh cả lúc thức lẫn ngủ. Cặp hình tượng này song hành nhưng cộng hưởng đều nhằm diễn tả nỗi nhớ sâu sắc hơn. Tình yêu đích thực dường như không có giới hạn cả về không gian lẫn thời gian. Nỗi nhớ bao trùm lên tất cả. Chỉ có trái tim yêu hết mình mới có được cung bậc như thế. So với nhiều cách thể hiện tình cảm của người phụ nữ đang yêu trước đó trong thơ Việt Nam, đây là lối bộc lộ có phần táo bạo. Khi đối diện với chính mình, không chút ngại ngần, trái tim yêu ấy tự hát và đã hát một cách thành thật. Song, dù mạnh mẽ và táo bạo đến đâu, đấy vẫn là lời tự hát của một trái tim phụ nữ Việt Nam: khát vọng gắn bó thủy chung.
Những khổ thơ cuối của bài, Xuân Quỳnh dồn hết vào việc thể hiện khát vọng đó. Và, ở đây, cũng vẫn là sóng mới đủ sức thể hiện khát vọng lớn lao trong tim người phụ nữ:
Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ.
Một lần nữa, Xuân Quỳnh thể hiện được sự tỉnh thức ở tâm hồn người phụ nư khi yêu. Con sóng nào chẳng mong đến bờ? Trái tim yêu nào không thiêt tha một sự gắn bó? Cuộc đời thật khó nói trước. Xuân Quỳnh và có lẽ rất nhiều người phụ nữ Việt Nam khác, khi yêu mãnh liệt vẫn có lúc thắc thỏm, âu lo. Song, dù dự cảm có muôn vời cách trở, trái tim yêu cũng không hề đắn đo.
Nói đây là niềm tin bồng bột, dễ dãi chắc là không đúng. Tình yêu chân chính, nhất là với phụ nữ Việt Nam, luôn đồng nghĩa với sự dâng hiến.
*
* *
Sóng là bài thơ tình tiêu biểu của Xuân Quỳnh. Đó là tiêng lòng vừa dữ dội vừa dịu êm, vừa thao thức không yên, vừa bồi hồi khát vọng. Nhà thơ đã khéo chọn Sóng, một hình tượng giàu sức biểu cảm, để thể hiện tình yêu như là một giá trị văn hóa lớn của con người. Qua Sóng của Xuân Quỳnh, người đọc càng thêm quý trái tim nồng nàn, đôn hậu của người phụ nữ Việt Nam.
