Đang chuẩn bị liên kết để tải về tài liệu:
Giáo trình Xử lý bức xạ và cơ sở của công nghệ bức xạ phần 6

Nguyên tử ngoài nút là những nguyên tử rời khỏi vị trí của chúng trong tinh thể nhưng lại không chiếm một vị trí nút mạng nào cả, mà nằm ở đâu đó giữa nút mạng. Trên nguyên tắc loại khuyết tật này có thể là nguyên tử của vật chủ, hoặc nguyên tử của tạp chất. Như vậy khi chiếu xạ đồng thời xuất hiện các nguyên tử ngoài nút mạng và lỗ trống. Một cặp khuyết tật như vậy gọi là khuyết tật Frenkel | 51 Nguyên tử ngoài nút Nguyên tử ngoài nút là những nguyên tử rời khỏi vị trí của chúng trong tinh thể nhưng lại không chiếm một vị trí nút mạng nào cả mà nằm ở đâu đó giữa nút mạng. Trên nguyên tắc loại khuyết tật này có thể là nguyên tử của vật chủ hoặc nguyên tử của tạp chất. Như vậy khi chiếu xạ đồng thời xuất hiện các nguyên tử ngoài nút mạng và lỗ trống. Một cặp khuyết tật như vậy gọi là khuyết tật Frenkel. Dịch chuyển tầng Nguyên tử ngoài nút chủ yếu xuất hiện trong quá trình tương tác của các hạt nặng mang điện ion gia tốc mảnh phân hạch nơtron. Trong các trường hợp này năng lượng truyền cho nguyên tử dịch chuyển có thể đạt tới hàng chục - hàng trăm keV nghĩa là lớn hơn rất nhiều so với Eng. Với năng lượng đó nguyên tử dịch chuyển hay nói đúng hơn là các ion là những hạt được gia tốc. Khi chuyển động trong chất rắn chúng gây ra quá trình ion hóa và kích thích các nguyên tử khác trên đường đi tạo ra một sự dịch chuyển thác hay dịch chuyển tầng cho tới khi chúng dừng hẳn Hình 5.2 . Hình 5.2 Dịch chuyền tầng Nguyên tữ dịch chuyền OL.C trống Hạtionhũá Bức xạ gamma và electron nhanh cũng có thể tạo ra sự dịch chuyển của nguyên tử. Tuy nhiên các nguyên tử dịch chuyển có năng lượng tương đối thấp và không có khả năng tạo ra các dịch chuyển tiếp theo hay nói cách khác là không tạo ra được các dịch chuyển tầng. Chính vì vậy hiệu ứng tổng của bức xạ gamma và electron nhanh để tạo ra các nguyên tử ngoài nút nhỏ hơn vài bậc so với hiệu ứng của nơtron và các hạt nặng mang điện. Khuyết tật dưới ngưỡng Trong thực tế có thể xuất hiện các nguyên tử dịch chuyển ở năng lượng nhỏ hơn Eng. Có thể giải thích hiện tượng này như sau do kết quả của sự ion hóa của các lớp vỏ điện tử bên trong của tinh thể các chuyển tiếp Auger có một xác suất nào đó sau đó sẽ xảy ra sự trao đổi điện tích của ion Hình 5.3 . Ở vào trạng thái tĩnh điện không bền vững do tương tác Coulomb và dao động nhiệt ion có thể bị đẩy ra khỏi nút mạng. Cơ chế này gọi là cơ chế Varly. 51 52 Nguyên tử tạp Nguyên tử