Chia tay, tống biệt vốn là đề tài rất quen thuộc trong thơ ca từ Cổ chí kim. Các bài thơ này nói chung đều tập trung thể hiện nỗi lòng của người đi kẻ ở. Tuy vậy mỗi bài thơ hay đều có một cách nói cách thể hiện riêng.
Tống biệt hành của Thâm Tâm là một bài thơ hay. ở đây tâm trạng li khách diễn ra một cách mâu thuẫn cảm động.
- Bao trùm lên toàn bộ bài thơ là hình tượng người "ly khách" trong phút "dứt áo ra đi". Hình tượng ấy được xây dựng với sự giằng xé trong tâm hồn. Một mặt quyết chí ra đi. một mặt xót thương người ở lại. Bài thơ mở đầu bằng những câu hỏi như những tiếng nói thầm gợi tả xao xuyến, buồn tê tái của lòng người lúc chia tay
"Đưa người ta không đưa qua sông.
Sao có tiêng sóng ờ trong lòng
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong"
Không gian đưa tiễn ở đây không phải là dòng sông, biểu tượng của sự chia ly. Một cách tự nhiên được người đọc liên tường đến cuộc tiễn đưa tráng sĩ Kinh Kha ngày xưa qua sông Dịch Thuỷ. Và thời gian cũng không phải là một buổi chiều buồn phù hợp với nỗi sầu ly biệt. Không gian và thời gian, ở đây, đều bị phủ định
Nhưng phủ định cốt là để tô đậm cái thực trạng buồn tê tái của lòng người: Không có sóng sao vẫn thẩy tiếng sóng trong lòng, không có "bóng chiều vàng vọt” sao có hoàng hôn vẫn buông đầy đôi mắt? Vậy hoàng hồn và tiếng sóng không có ở ngoại cảnh. Đó hoàn toàn là tâm cảnh, bốn câu thơ, hàng loạt điệp từ (đưa người., không đưa, sao có... sao đầy, không thắm... không vàng vọt) cộng với hai câu hỏi tu từ nghe da diết bâng khuâng tạo nên một giọng điệu vừa rẳn rỏi gân guốc vừa sâu lắng thiết tha, chứa chất nỗi sầu chia ly và một niềm thương nhớ mênh mang vời vợi.
Sau những bước đầu đầy ấn tượng ấy, gương mặt tinh thần của người tráng sĩ mỗi lúc một hiện lên đầy đủ và trọn vẹn hơn
Trước hết, đó là một con người ra đi với một ý chỉ, một quyêt tâm không gi cản nổi”
"'Một giã đình, một dửng dưng ...
Chí lớn chưa về bàn tay không,
Thì không bao giờ nói trở lại!
Ba năm, mẹ già cũng đừng mong"
Hình ảnh người ra đi ở đây mang dáng dấp của một đáng trượng phu, một tráng sĩ có "chí lớn" có một quyết tâm sắt đá "một giã gia đình một dửng dưng", một thái độ sống chết vì nghĩa lớn. Hỉnh ánh ly khách trong bài thơ, gợi lên bóng dáng những trang anh hùng nghĩa sĩ một thưở xa xưa nào; "nhất khứ bất phục phản" (một đi không trở về) Trong hoàn cành cụ thế của đất nước lúc bấy giờ, thái độ kíên quyết dứt khoát gạt tình riêng để ra đi vì chi lớn của ly khách dù không nói rõ nội dung lý tưởng cụ thể, vẫn đem đến cho người ra di một tư thế thật đep. đậm màu sắc cao cả.
Nhưng hình ảnh của người lên đường hiện ra không chỉ có thái dộ một chiều dứt khoát "dửng dưng". Hay nói đúng hơn thái độ ấý chỉ là những biểu hiện bên ngoài, trước mặt người đưa tiễn trong tang sâu tâm tư của anh vẫn vương vấn biết bao tình cảm dành cho những người thân yêu ruột thịt lúc lên đường. Thâm Tâm dã phát hiện ra và thể hiện thật thắm thía cái tâm sự mâu thuẫn ấy trong lòng ly khách:
"Một giã gia đình một dửng dưng" mà trong đôi mắt vẫn chứa "đầy hoàng hồn”. Muốn dứt khoát khỏi sức níu kéo của những tình cảm thường tình để theo tiếng gọi cao cả "Chí lớn chưa về bàn tay klìông", mà vẫn dằng dặc buồn thương:
"... ta biết người buồn chiều hôm trước...
...Ta biết người buồn sáng hôm nay..."
Thì ra người tráng sĩ ra đi không hề dửng dưng. Đằng sau cái bề ngoài có vẻ dửng dưng sắt đá đấy là cả một thế giới nội tâm đầy những day dứt, dằn vặt, dằn vặt đến đau đớn cùa ly khách
Tâm trạng của người ra đi bị níu kéo nhiều sợi dây tình cảm không dễ dứt ra được. Mẹ già, những người chị, và đứa em nhò "ngây thơ đôi mắt biếc”, "gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay..." Hình ảnh những người chị tàn tạ như sen cuối hạ, khóc nhiều, khóc đến những giọt lệ cuối cùng để van nài em ở lại:
"Một chị, hai chị cũng như sen
khuyên nốt em trai dòng lệ sót”
Tập trung diễn tả tình cảm của người ở lại chẳng qua cũng là để tô đậm sự quyết chí của kẻ ra đi tình cảm ấy không ngăn nổi chi lớn của tráng sĩ:
”Người đi? ừ nhỉ, người đi thực
Mẹ thà coi như chiếc lá bay,
Chị thà coi như là hạt bụi,
Em thà, coi như hơi rượu say"
ly khách đã đi rồi, mà người tiễn vẫn còn ngơ ngác như không tin đó là sự thật. Và khi chợt nhận ra ly khách đã "đi thực" thì bằng hoàng sực tỉnh, bâng khuâng, buồn man mác. Ba câu cuối cùng vẫn là lời của người đưa tiễn,
Nhưng lại muốn nói giùm ý nghĩ, tâm trạng của ly khách bằng ngữ điệu đầy quyết tâm "chí lớn chưa về bàn tay không" của người ly khách. Nhưng giọng thơ có vẻ dứt khoát vẫn không giấu nổi sự đau đớn. như dằn lòng mà dứt áo ra di . Thôi thì mẹ thà coi con chỉ như chiếc lá bay. chị thà coi em chỉ như hạt bụi, v.v.
Sức hấp dẫn của bài thơ Tống biệt hành không chỉ ở chỗ đã làm "sống lại cái không khi riêng của những bài thơ Cổ (Hoài Thanh) mà chủ yếu là đã tạo ra được một chất lượng thẩm mỹ mới cho một thi đề quen thuộc.
Cái hay của nhà thơ là đã miêu tả và thể hiện thành công vẻ đẹp của cái cao cả trong mối quan hệ với thế giới nội tâm sâu kín, chân thật của con người đầy nhân ái, thể hiện một cách nhìn nhiều chiều và sâu sắc về con người.
