HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
Đề yêu cầu làm rõ những sáng tạo mới của Thanh Thảo trong Đàn ghi ta của Lorca, đó là những sáng tạo về nội dung và nghệ thuật mang dấu ấn riêng của Thanh Thảo.
Sáng tạo mới này thực chất là sảng tạo về nghệ thuật, nghệ thuật biểu hiện những cảm xúc và hiểu biết sâu sắc về G. Lorca, về cái chết của nhà thơ lớn Tây Ban Nha.
Người viết cần đọc kĩ bài thơ, đọc kĩ từng khổ thơ, từng hình tượng thơ để hiểu ý nghĩa và phát hiện nghệ thuật của Thanh Thảo khi biểu hiện ý nghĩa đó.
BÀI VĂN THAM KHẢO
Thanh Thảo là "ngòi bút ham cách tân" (Chu Văn Sơn). Khối vuông Rubich là một tập thơ tiêu biểu cho tinh thần ấy, trong Khối vuông Rubich có Đàn ghi ta của Lorca, một bài thơ hay viết về Gaxia Lorca (1898 - 1936), một nhà thơ lớn của Tây Ban Nha.
Lorca đã ca ngợi, cổ vũ nhân dân trong cuộc đấu tranh với thế lực phản động, giành quyền sống cho mình với một nghệ thuật mới mẻ, đã bị bọn phát xít bắt giam và bắn chết. Tên tuổi của ông trở thành biểu tượng ngọn cờ tập hợp các nhà văn tiến bộ trên thế giới đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại. Lorca đã có một câu thơ nổi tiếng "Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta", chính câu thơ này đã khơi nguồn cảm hứng cho Thanh Thảo viết bài thơ Đàn ghi ta của Lorca (bài thơ, như chúng ta đã thấy, có đề từ là câu thơ của G. Lorca).
Mở đầu bài thơ là một hình tượng, một ngôn từ lạ: "Những tiếng đàn bọt nước". Như một nghệ sĩ du ca Digan, Lorca đi đâu cũng cầm trên tay cây đàn ghita espagnol, đặc sản âm nhạc của dân tộc Tây Ban Nha. Đó cũng là cây đàn lia (lyre), cây đàn thơ của Lorca. Nhưng vì sao tiếng đàn lại như "bọt nước"? Phải chăng vì tiếng đàn đã nổi lên tròn trịa, trẻ trung, nhảy nhót, nở bùng rồi lại tan đi, tan đi rồi lại nở bùng như những bọt nước mà một cơn mưa rào to làm nảy lên trên mặt sân (Trời mưa bong bóng phập phồng - ca dao Việt Nam). Hình ảnh nhà thơ chiến sĩ như một đấu sĩ trên đấu trường bò tót. Nhưng người mặc áo choàng đỏ ấy không phải là một đấu sĩ bò tót mà là một nghệ sĩ lang thang và cũng như nhiều nghệ sĩ lớn, nhiều thiên tài của nhân loại, chàng cô đơn, chàng "đi về miền đơn độc". Chính là miền lí tưởng, lí tưởng của con người, của nghệ thuật là miền mà không mấy kẻ dấn thân và cũng không dễ tìm người đồng điệu. Trên con đường ấy có vầng trăng chếnh choáng, chếnh choáng như tâm trạng của chàng, người đang ngây ngất say, say đời, say nghệ thuật, say thơ, say lí tưởng. Con đường ấy cũng là con đường dài, con đường gian khổ và đau khổ. Hình ảnh hư cấu, ẩn dụ đã nói lên điều ấy. Ngay trong khổ đầu, hình ảnh Lorca đã là một hình tượng độc đáo, rất Lorca, rất Tây Ban Nha mà rất nhân loại, rất thời đại mà rất muôn thuở.
Cái chết của Lorca là một cú "sốc" của Tây Ban Nha. Bắt đầu từ đây, bài thơ nói về cái chết ấy.
Hình ảnh thực gây ấn tượng mạnh "áo choàng bê bết đỏ", hình ảnh thực gợi nhiều cảm xúc và liên tưởng "Chàng đi như người mộng du".
Và liền đó là một loạt những hình ảnh tượng trưng, so sánh, ẩn dụ mà ta phải huy động nhiều liên tưởng để cảm thụ, để đồng cảm sáng tạo với tác giả: "Tiếng ghi ta nâu" gợi màu nâu của chiếc đàn Tây Ban Nha vẫn vang lên âm thanh vẻ đẹp của thiên nhiên và con người mà tâm hồn Lorca hướng tới ngay cả trước họng súng quân thù.
Tiếng ghita màu lá xanh, màu của sự sống, của tình yêu.
Tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan là tiếng ca đẹp nhưng đã bị đập vỡ, đã vỡ òa trong cái đẹp.
Tiếng ghita ròng ròng máu chảy như những giọt máu ròng ròng rỏ xuống từ trái tim bị bắn (gợi nhớ đến tiếng đàn của nàng Kiều "bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay").
Mấy khổ thơ tiếp theo là những hình ảnh sau cái chết.
Hình ảnh hoán dụ ("không ai chôn cất tiếng đàn"), hình ảnh so sánh "tiếng đàn như cỏ mọc hoang", gợi thương cảm về cái chết thê thảm của nhà thơ chiến sĩ trong tay bọn phát xít khi đất nước còn chìm trong sự thống trị dã man của chúng. Đặc biệt hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" là một hình tượng thơ siêu thực đa nghĩa bắt nguồn từ một sự việc thực: Kẻ thù sau khi bắn nhà thơ đã vứt xác ông xuống giếng để phi tang. Nếu sử dụng bút pháp hiện thực thì chỉ diễn tả được đau thương và tội ác nhưng Thanh Thảo còn muốn nói nhiều hơn: tình thương, sự cao khiết, sự tỏa sáng. Nước mắt vầng trăng là nước mắt thương tiếc vầng trăng hay là nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửu như vầng trăng, những giọt nước mắt anh hùng, như trong văn của Nguyễn Đình Chiểu (nước mắt anh hùng lau chẳng ráo) vầng trăng hay là sự hóa thân, sự thăng hoa của tâm hồn người liệt sĩ như Khoảng trời hố bom của Lâm Thị Mĩ Dạ (Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng/ Những vì sao ngời chói lung linh). Giếng nước, nơi kẻ thù vứt xác anh, lại là nơi tỏa sáng long lanh tâm hồn anh như có vầng trăng soi vào. Sự dập vùi chuyển hóa thành sự thăng hoa, sự thê thảm chuyển hóa thành sự tôn vinh. Và đó là chiến thắng, là sự bất tử của người anh hùng.
Cái chết như một định mệnh (đường chỉ tay là đường của số mệnh). Và sau đó là một loạt những hình ảnh tả thực diễn tả sự siêu thoát của G. Lorca. Dòng sông rộng kia là dòng sông sinh tử, bên kia sông là thế giới khác, thế giới của hư vô nhưng cũng là thế giới của vĩnh hằng. Lorca đã đi qua dòng sông ấy, chiếc ghi ta trở thành con thuyền đưa anh, chiếc ghi ta đã chuyển từ màu nâu sang màu bạc, tức là từ thực sang hư, từ dương sang âm như một sự hóa thân (màu nâu ở trên đã trở thành một chi tiết nghệ thuật được chuẩn bị trước như một sự ém quân, hiện thực hóa một cách tinh tế, điệu nghệ tính hô ứng, tính hệ thống của ngôn từ văn chương.
Khổ thơ cuối cùng là sự tự giải thoát, sự lìa bỏ tất cả của G. Lorca, những chi tiết nghệ thuật ở đây, có chi tiết bắt nguồn từ thơ G. Lorca như lá bùa của cô gái Digan - lá bùa hộ mệnh, cái đẹp huyền bí bị ném vào tai họa, vào định mệnh nhưng tất cả đều đã đi qua là sự sáng tạo của Thanh Thảo.
Lorca đột ngột lìa bỏ trái tim đập rộn ràng nhịp đập của sự sống để vào cõi hư vô im lặng nhưng cũng là cõi chiêm ngưỡng trầm mặc những linh hồn bất tử. Linh hồn bất tử của G. Lorca vẫn ca hát, mãi mãi hát ca. "Li la... li la..." là biểu tượng tượng thanh của tiếng hát ấy, cũng là tên một loài hoa đẹp.
Đàn ghi ta của Lorca của Thanh Thảo là một bài thơ nói về cái chết, sự hi sinh của nhà thơ lớn, nhà thơ tiến bộ Tây Ban Nha G. Lorca. Tác giả không dùng bút pháp tả thực, cũng không dùng bút pháp tự sự trữ tình đơn giản mà dùng một loạt hình tượng tượng trưng, siêu thực mới lạ.
Bài thơ có kết cấu của một ca khúc vừa có khúc điệu vừa phóng khoáng, giàu tính nhạc thể hiện đúng chất tâm hồn của G. Lorca, một nhà thơ hiện đại, một nghệ sĩ nhiều tài năng. Nhiều chất liệu của bài thơ chứng tỏ tác giả hiểu sâu thơ G. Lorca, một thứ thơ giàu tính dân tộc Tây Ban Nha nhưng cũng giàu tính nhân loại.
Và làm được tất cả những cái đó, Thanh Thảo đã chứng tỏ là một cây bút thơ đương đại đầy tài năng mà đặc điểm nổi bật nhất là sự sáng tạo cách tân.
