Bài viết nhằm nêu khái quát về mô hình devarāja ở các vương quốc cổ tại Đông Nam Á, tư tưởng “cư Nho mộ Thích” dưới thời các chúa Nguyễn và bước đầu chỉ ra sự liên hệ của hai quan niệm/mô hình/tư tưởng này. | 37 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (138) . 2017 NHỮNG NGHIÊN CỨU BAN ĐẦU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA MÔ HÌNH DEVARĀJA TẠI CÁC VƯƠNG QUỐC CỔ Ở ĐÔNG NAM Á VÀ TƯ TƯỞNG “CƯ NHO MỘ THÍCH” THỜI CÁC CHÚA NGUYỄN Đặng Vinh Dự* 1. Dẫn nhập Devarāja là mô hình/quan niệm/ tục thờ cúng gắn liền với các vương quốc cổ ở Đông Nam Á vốn chịu ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ. Mô hình này là sự gắn kết giữa vương quyền và thần quyền như một thể thống nhất tạo nên sức mạnh để vị vua/vương có thể lãnh đạo đất nước một cách chính danh. Biểu hiện cụ thể của nó là Thần - Vua, trong đó vị vua thường nhận được sự bảo trợ bởi thần Shiva (hoặc Vishnu) thông qua biểu tượng linga quyền năng thờ trang trọng ở các ngôi đền. Tuy nhiên, devarāja cũng có thể thay đổi tùy vào giai đoạn lịch sử hoặc không gian văn hóa. Mô hình ban đầu là Thần - Vua có thể biến chuyển thành Phật - Vua với sự hiện diện của các vị Phật, Bồ Tát. Trong khi đó “cư Nho mộ Thích” là tư tưởng/quan niệm về việc an dân, ổn định đất nước dựa trên sự phát triển Nho học, áp dụng những điểm tích cực của Nho giáo nhằm củng cố và duy trì bộ máy nhà nước. Bên cạnh đó, tư tưởng này lấy nền tảng văn hóa Phật giáo để khuyến khích trong lối ứng xử, quan hệ xã hội, quan hệ gia đình. Với quan niệm ấy, các chúa Nguyễn đã thành công trong nhiệm vụ ổn định tâm lý người dân trên bước đường khai phá miền đất mới. Trong thực tế, sự liên hệ giữa devarāja và tư tưởng “cư Nho mộ Thích” là điều khó đoán định nhưng nếu phân tích kỹ các yếu tố về không gian văn hóa, đặc điểm tâm linh tín ngưỡng của người dân bản địa chúng ta sẽ thấy có một mối dây liên hệ nhất định. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ khái quát về mô hình devarāja ở các vương quốc cổ tại Đông Nam Á, tư tưởng “cư Nho mộ Thích” dưới thời các chúa Nguyễn và bước đầu chỉ ra sự liên hệ của hai quan niệm/mô hình/tư tưởng này. 2. Mô hình devarāja tại các vương quốc cổ ở Đông Nam Á Devarāja là mô hình/quan niệm/ tục thờ cúng được hình thành đầu tiên dưới thời vua Jayavarman II (802 - 854) của vương
