Bài viết là một tiểu luận phác thảo toàn cảnh văn học Chăm qua các nội dung chính: Thành tựu về sưu tầm và nghiên cứu văn học Chăm; Các đặc trưng văn học và sinh hoạt văn học Chăm; Hai thời kỳ lịch sử của văn học Chăm; Văn học Chăm hiện đại. Từ đó, người đọc có thể nhận thấy người Chăm sở hữu một nền văn học phong phú, mang đậm bản sắc dân tộc, và có những đóng góp đặc sắc vào nền văn học chung của dân tộc Việt Nam. | Văn học Chăm với một cái nhìn toàn cảnh 18 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 VAÊN HOÏC CHAÊM, MOÄT CAÙI NHÌN TOAØN CAÛNH Inrasara* I. Daãn luaän . Vaên hoïc Chaêm ôû ñaâu? Vaøo cuoái theá kyû II sau Coâng nguyeân, vöông quoác Champa – luùc aáy ñöôïc goïi laø Laâm AÁp hay Linyi – ñöôïc thaønh laäp, chaïy doïc töø Harôk Kah Dhei(1) ñeán Panduranga (töø Quaûng Bình ñeán Bình Thuaän ngaøy nay). Qua nhöõng böôùc thaêng traàm cuûa lòch söû, bieân giôùi cuûa ñaát nöôùc bò thu heïp daàn veà phía nam ñeå sau ñoù bieán maát haún vaøo ñaàu theá kyû XIX. Maëc duø Champa, sau möôøi baûy theá kyû toàn taïi khoâng coøn nöõa, nhöng neàn vaên minh-vaên hoùa Champa vaãn coøn ñoù. Vaø cuøng coù maët vôùi noù laø non 20 vaïn daân Chaêm ñang sinh soáng raûi raùc khaép mieàn Trung vaø Nam Vieät Nam.(2) Ngöôïc doøng lòch söû, caàn nhaän roõ raèng Champa khoâng phaûi laø moät thöïc theå nhaát thoáng, nhö ta quan nieäm veà moät quoác gia ngaøy nay, maø laø töø nhieàu khu vöïc ñòa lyù-vaên hoùa hôïp laïi. Do ñoù söï suïp ñoå cuûa vöông trieàu AÁn Ñoä giaùo sau khi Leâ Thaùnh Toâng chieám Vijaya (thaønh Ñoà Baøn) vaøo naêm 1471 khoâng ñoàng nghóa vôùi söï bieán maát cuûa vöông quoác Champa. “Moät khi mieàn baéc bò rôi vaøo tay cuûa Ñaïi Vieät, vöông quoác Champa vaãn coøn tieáp tuïc hieän höõu nhöng bò thu heïp laïi ôû mieàn nam naèm treân laõnh thoå cuûa tieåu vöông quoác Kauthara vaø Panduranga, nôi maø ngöôøi daân coù baûn chaát raát laø hieáu ñoäng, luoân luoân ñoøi töï trò vaø ñoâi luùc coøn tìm caùch taùch rôøi ra khoûi lieân bang Champa ñeå taïo cho mình moät quoác gia ñoäc laäp”.(3) Mieàn baéc suïp ñoå ñaùnh daáu söï suy thoaùi cuûa daáu aán vaên hoùa AÁn Ñoä giaùo trong coäng ñoàng Champa, thay vaøo ñoù laø söï troãi daäy cuûa vaên hoùa baûn ñòa cuûa mieàn nam: Tieáp nhaän truyeàn thoáng cuõ ñoàng thôøi hoøa troän vôùi yeáu toá vaên hoùa Hoài giaùo keå töø theá kyû XVII ñeå taïo neân moät saéc thaùi vaên
