Bài viết này cung cấp thêm một số tài liệu Hán Nôm phát hiện được tại phường Thủy Biều, thành phố Huế, liên quan đến 2 vị chỉ huy tượng binh là Hoàng Trọng Thảo và Võ Bá Lộc. Trong đó, Hoàng Trọng Thảo đã từng phục vụ cho cả 3 triều đại: Lê - Trịnh, Tây Sơn và triều Nguyễn. | Quân đội xứ Đàng Trong: Tượng binh Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (136) . 2017 61 QUÂN ĐỘI XỨ ĐÀNG TRONG: TƯỢNG BINH Lê Nguyễn Lưu* Trong Nam triều công nghiệp diễn chí, Nguyễn Khoa Chiêm tường thuật một trận quân Nguyễn sử dụng voi để uy hiếp tinh thần của lính Đàng Ngoài khá thú vị trong lần cuối cùng quân Trịnh đánh Đàng Trong năm 1672 như sau: Hiệp Đức hầu Nguyễn Phúc Hiệp “sai Cai đội Thắng Lâm điều khiển đoàn voi trận hơn sáu mươi con, sửa sang khí giới uy nghiêm tề chỉnh, dàn hàng ở phía trong Lũy Cát, mở cửa Đông Bắc cho voi đi từ từ ra bãi cát Trường Sa, rồi vòng lại đi vào lũy ở cửa Tây Nam. Cứ cho voi vòng đi vòng lại như thế từ giờ Thìn đến giờ Ngọ, tưởng như voi đi không bao giờ hết. Lại truyền cho đội thủy quân sai lấy bốn chiếc thuyền nhỏ, buổi sáng chèo ra ngoài khơi cửa Ròn, buổi chiều quay lại cửa Nhật Lệ để thám thính tình hình quân giặc, làm như kế hư hư thực thực”. Quân Bắc ở bên kia sông nhìn qua, chỉ thấy một phía voi đi ra mà không thấy phía voi đi vào, sợ hãi bảo nhau: “Nam trấn nhiều voi thật, phải đến năm sáu nghìn con chứ không ít, quân Nam hùng cường như thế, ai dám ra mà đương đầu. Hơn nữa, tướng bên Nam cao mưu diệu kế, nếu họ cho voi tràn sang bên ta, đàn voi ấy ầm ầm xông tới xéo nát tất cả thì quân ta ắt chết mất xác cả”. Tướng Trịnh là Hào Man hầu Lê Thì Hiến bán tín bán nghi, bèn chọn người giỏi ăn nói đến đồn lũy hỏi quân Nam đang tính làm gì. Quân Nam trả lời: “Đó là chưa đầy một phần số voi theo hộ giá nguyên súy tướng công. Đầu tháng này vì trời mưa, đường sá lầy lội, nay trời nắng ráo cho voi đi dạo phơi nắng để tăng phần hùng tráng chứ có ý gì đâu. Còn như thuyền con ra vào ngoài khơi thì đó là nghề nghiệp làm ăn thả lưới câu cá của bọn ngư dân chứ có gì khác. Các ngươi muốn đánh thì cứ dẫn quân đến đây, đừng gặng hỏi vu vơ”.(1) Quả thực, xứ Đàng Trong có một lực lượng tượng binh trội hơn so với xứ Đàng Ngoài. Theo C. Borri, “Trong vùng núi xứ Đàng Trong có rất nhiều .
